Patronlar uzayda, amerikalı işçiler sendika mücadelesinde

ABD ikinci dünya savaşı sonrası sendikaların güçlü olduğu ve hemen hemen her alanda etkili oldukları bir ülkeydi. Bilenler bilir, Holywood’un siyah beyaz filmlerinde, hemen hemen hep bir sendika vardır ve etkilidir. 1980’lere gelindiğinde Reagan dönemiyle birlikte ve küresel neoliberal sistemin de bir parçası olarak, ABD’de büyük ölçüde bir sendikasızlaş(tır)ma dönemi başladı. 80’li yıllarda sendikaların ipinin çekilmesiyle beraber ABD’de uzun yıllar sendikalaşma ve sendikal hareketler adeta öcü gibi karşılandı ta ki son bir kaç yıla kadar…

Son yıllarda ABD’de birşeyler oluyor. Sendikal örgütlenme adımları sıklaştı ve daha önce sendikaların hiç girmediği Amazon, Apple ve Starbucks gibi şirketlere sendikalar girmeye başladı. 2021 yılının aralık ayında Starbucks’ın New York Buffalo dükkanında başlayan ve Starbucks için bir ilk olan sendikalaşma rüzgarı[1] 2022 yılı Ağutos ayına geldiğimizde Ulusal İşçi-İşveren İlişkileri Kurulu’na (National Labor Relations Board) göre 209 Starbucks dükkanına sıçramış oldu. Başka bir ilk de Apple’da oldu, 18 Haziran’da Maryland şehri Towson kasabasında bir Apple dükkanı sendikalaşmayı başardı[2].

Amazon işçileri ise çok daha sancılı bir süreç geçirdi. Daha önce 2014’te sendikalaşma çalışmaları Amazon’un saldırganlığı ile durdurulmuştu. Nakliyat kamyonu şoförlerinin tuvalet arası verecek zaman bile bulamayıp kaplara işemek zorunda kaldığı Amazon’da, fırtına olmasına rağmen ambarları terketmemeye zorlanan işçilerin 6’sı açıkça katledilmişti. Amazon, bırakın sendikalaşmaya en basit hak arama mücadelesine bile aşırı saldırganlığı ile biliniyor. 2020 yılında New York Staten Adası’nda bulunan Amazon’un JFK8 ambarında çalışan işçiler Chris Smalls öncülüğünde Covid-19 salgınına karşı yeteri kadar önlem alınmadığı için iş bırakma eylemi yaptı. Amazon, Chris Smalls’u işten kovsa da pes etmeyen Chris Smalls ve arkadaşları 2022 yılı Nisan ayında Amazon Emek Sendikasını (Amazon Labor Union) kurdu. Sendikaya katılma amaçlı yapılan seçimde Amazon yönetiminin tüm baskılarına rağmen sendikacılar kazandı ve Amazon’da ilk defa sendikal örgütlülük gerçekleşmiş oldu. Elbette Amazon sendikacılara dava açarak seçimi tekrar ettirmeye çalışıyor ancak henüz bunu başaramadı.

Amazon’un Sahibi Jeff Bezos’un 6 işçisini katlettiği gün İnstagram’da paylaştığı gülümseyen fotoğraf

Büyük firmalarda olan sendikalaşma başarıları diğer firmalara da sıçradı. Kamp malzemeleri satan REI firması, Supermarket zinciri Trader Joe’s sendikalaşmanın olduğu diğer firmalar.[3]

Şirketler bu örgütlenmeye karşı boş durmadı. Hepsi Amazon kadar sert tepki vermese de tamamı sendikalaşma karşıtı işyeri propagandalarını başlattılar. Amerika iş kanunu gereği her iş yerinde sendikalaşma için seçim yapılması gerekiyor, çoğunluk istemezse sendikalaşılamıyor. Bunu fırsata çevirmek için büyük bütçeler ayıran firmalar katılımı zorunlu tutarak sendika karşıtı eğitimler ve seminerler düzenliyor. Bu durum sendikalaşmaya karşı bir set olsa da rüzgarı durdurmaya yetmedi.

Beyaz yakalılar da hareketli

Sendikalaşma eğilimi sadece mavi yakalılar ve hizmet sektörü ile sınırlı değil. Beyaz yakalılar da sendikalaşarak kazanımlar elde etti.

Google’da 2021 yılında Shannon Wait isimli kadın teknisyenin verdiği mücadele Google işçileri için bir ilk oldu. Veri tabanı teknisyeni olarak çalışan Shannon, Google’ın alt taşeronu Modis’te çalışıyor. 2020 yılında pandemi destek ücreti alma sözü aldıklarını ama paranın gelmemesi üzerine kendi aralarında konuştukları için şirketten uyarı aldığını söylüyor Shannon. Modis yetkilisi maaş ve bonusları işçilerin kendi arasında konuşmasının yasak olduğunu söyleyen bir mail atıyor Shannon’a. Bu gerilimden sonra Shannon firma tarafından verilen içme suyu kabının kırılması nedeniyle gün boyu su içememesini şikayet ettiği Facebook paylaşımı yapıyor. Shannon bu gerekçeyle kovuluyor. Shannon şanslı çünkü Alphabet Workers Union isimli bir sendikaya üye. Sendikası Shannon için bir dava açıyor. Dava sonucunda Shannon işe geri alınıyor ve Google taşeron olsun olmasın tüm işçilerine maaş, bonuslar, haklar ve iş koşulları hakkında konuşmanın hakları olduğunu ve haklarına müdahale etmeyeceklerini belirten bir anlaşmayı imzalı bir şekilde mail olarak gönderiyor. Sendikanın bu başarısı hızla duyuluyor ve Alphabet Workers Union’a Google’ın diğer taşeron firmalarından katılımlar artıyor.[4] 2022 yılının mart ayında Kansas’ta Google’ın Fiber taşeron ofisi çalışanları Alphabet Workers Union’a katılarak sendikalaştı. Böylece ilk defa bir Google ofisi de sendikalaşmış oldu.[5]

Starbucks İşçileri Birliği (Starbucks Workers United) Yürüyüşü

Bir diğer beyaz yakalı sendikalaşması örneği de New York Times’da yaşandı. New York Times’ta çalışan 600’e yakın IT çalışanı sendikalaştı [6]. New York Times diğer firmaları aratmayacak şekilde işçilerine sendikalaşma seçiminde hayır oyu vermeleri için baskı yapsa da 6 Mart 2022’deki seçimi sendikalalaşmak isteyenler kazandı[7]. NYT işçileri böylece ABD’nin sendikalaşmış en büyük IT grubu oldular. Sendikaları Times Bilişim Sendikası’nın (Times Tech Guild) New York Times temsilcisi bilgisayar mühendisi Nozlee Samadzadeh’e göre bu adım ABD’de bütün bilişim firmalarını etkileyecek rüzgarın başlangıcı.

Çok yakın zamanda mimarlar da sendikalaşarak ABD’de bir başka ilke imza atmış oldu. Daha önce hiçbir özel mimarlık firmasında sendikal örgütlülüğü olmayan mimarlar, 1 Eylül 2022 tarihi itibari ile Bernheimer Architecture firmasında sendikalaşmış oldu. Uluslararası Makinistler ve Havacılık ve Uzay İşçileri Sendikası’na (International Association of Machinists and Aerospace Workers) üye olan mimarlar ABD’de tipik olan haftalık 50-60’a varan çalışma saatlerinden ve düşük maaşlarından şikayetçi. Mimarlar sendikalaşarak bu sorunları aşmayı düşünüyor[8].

Bu rüzgar nasıl esti?

Sendikalaşmanın amerikan işçi sınıfını heyecanlandırdığı kesin. Yüzde 68 ile 1965’ten beri sendikalaşmaya verilen en büyük destek 2022 yılında verilmiş oldu.[9] Bu yıl sendikalaşma başvurusu yapan iş yeri miktarında geçen seneye oranla %57 artış oldu.[10] Pandemi döneminde artan işsizlik ve maaşlarda yaşanan erime artan şirket karlarıyla bir tezat oluşturdu. ABD’de genel olarak maaş artışları yaklaşık 40 senedir çok cüzi oranlarda kaldı, emek ucuzladı. Araştırmaya göre 1979’dan bu yana işçilerin maaşı sadece yüzde 17.5 oranında arttı ancak işçilerin performansı buna rağmen yüzde 61.8 arttı.[11] Artan enflasyon ve yaşama koşullarındaki zorluk işçileri sendikalaşmaya itmiş oldu.

Sendikalaşmayı Biden mı destekliyor?

Bunun yanı sıra ‘yiğidi öldürüp hakkını da verelim’. Biden hükümeti sık sık sendikalaşma çağrıları yaptı ve küçük sendikalar ile görüşerek onları bir nevi meşrulaştırmış oldu. Starbucks İşçileri Birliği (Starbucks Workers United) temsilcileri Beyaz Saray’da Biden ile görüştü ve taleplerini iletti. Starbucks bu durumu eleştirdi ve Beyaz Saray’dan kendileri ile de görüşmelerini istedi ancak Beyaz Saray henüz bunu kabul etmedi. Aynı şekilde Beyaz Saray Amazon’daki Amazon Emek Sendikası (Amazon Labor Union) ile de görüştü.

Biden ve ekibi pek çok kez sendikalaşmayı desteklediklerine dair açıklamalar yaptı ve sendikalaşmaya karşı mücadele eden Amazon, Starbucks ve Apple’ı eleştirdiler.[12] Biden hükümetinin sendika desteği şaşırtıcı, çünkü daha önce gelen demokrat başkanlar sendika kelimesini ağızlarına almaktan bile çekiniyorlardı. Cumhuriyetçiler ise açıktan sendikalara karşı olduklarını ifade ettiler. Bu desteğin sebebi Biden’ın Trump’a karşı seçimi kazanmasında kritik rol oynayan eyaletlerdeki sendikalar olarak görülüyor. Ayrıca Trump’ın beyaz işçi sınıfından aldığı desteği sendikaların yardımıyla kesmeyi ve Demokrat Parti’yi işçiler için populer hale getirme isteği olduğu düşünülüyor. Sonuçta Trump’ın tekrar aday olacağı hemen hemen aşikar ve ABD yönetici sınıfının tekrar kaos istemediğini düşünebiliriz.

Tabi Biden’ın sendikal destekleri burada bitiyor. Biden sendikalaşmanın yaygınlaşması için gerekli yasal değişiklikleri yapmadığı için eleştiriliyor. Biden federal memurlar için sendikalaşmayı kolaylaştıran ve kongrenin onayı olmadan sendika kurmayı kolaylaştıran bazı yasalar çıkardı ancak işçilerin asıl isteği sendikalı işçilerin işten kovulmasını zorlaştıran yasaları gündemine almıyor. Pek çok işçi Biden’ın büyük firmalardan gelecek tepkiler karşısında direnmeyeceğini düşünüyor. Sonuçta Amazon, Apple ve Google gibi firmalar Biden’ı seçimde desteklemek için milyonlarca dolar ödediler.

Amazon işçileri yıllarca uğraşarak sendikalaşmayı başardı

Ancak Biden istesin ya da istemesin, ABD’de eşi ancak 1930’ların Büyük Buhran Dönemi’nde görülmüş bir sendikalaşma heyecanı var ve tarih bize birşeyler gösteriyorsa bu ateş kolay kolay sönmeyecek. ABD’nin Amazon, Apple, Microsoft, Tesla gibi dev firmalarını pandemi krizi sırasında karlarına kar katarken gördük. Aynı zenginleşme bu firmalarda çalışan işçiler için geçerli olmadı. Bu firmaların şovmen patronları ise yaşanan bu eşitsizliğe twitterda troll paylaşımlar yaparak ya da uzay seyahati fantezileri peşinde koşarak duyarsız kaldılar. Adeta 18.yy Avrupası artistokrasisini andıran davranışlar da insanların tepkisini çekti. Jeff Bezos’un işçilerini fırtına sırasında zorla ambarda çalıştırarak katletmesinin ertesi günü uzaya gitme hazırlığı yaptığı grupla kahkahalar atan selfie’ler paylaşması başka nasıl açıklanabilir ki?

Fransız kraliçesi Marie-Antoinette’nin “ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler” çıkışındaki kayıtsızlık fransız kadın işçilerin ekmek diyerek Versailles Sarayını basmasıyla nasıl bittiyse, yeni ‘aristokrasimizin’ de benzeri bir karşılığı almasını canı gönülden beklemekteyiz. Amazon Emek Sendikasının kurucusu Chris Smalls’a yıllarca Amazon’da sendikalaşma yapılamamasına rağmen nasıl başarılı olduğu sorulduğunda, şöyle hoş bir cevap verdi : “Jeff Bezos uzaya giderken biz burda örgütlendik”.

Öyle çok fazla gezip dolaşıp keyif sürmeyin, sendikal örgütlülük adımları daha büyük rüzgarlar estirebilir.

Zeynel Fırat Aydın / Harita Mühendisi
Politeknik YK Üyesi

[1] https://www.cnbc.com/2021/12/20/starbucks-says-it-will-negotiate-with-buffalo-new-york-workers-.html

[2] https://www.cnbc.com/2022/06/18/apple-workers-in-maryland-vote-for-companys-first-unionized-store-in-us-.html

[3] https://www.cnbc.com/2022/08/05/why-starbucks-apple-and-google-are-unionizing-now-for-the-first-time.html

[4] https://www.bbc.com/news/technology-56659212

[5] https://www.cnbc.com/2022/03/25/google-contractors-in-kansas-city-are-first-to-unionize-under-alphabet-worker-union.html

[6] https://www.reuters.com/business/media-telecom/new-york-times-tech-workers-vote-join-union-2022-03-04/
https://politeknik.org.tr/new-york-timesin-teknoloji-iscileri-sendikalasti/

[7] https://www.theguardian.com/media/2022/feb/01/leaked-messages-new-york-times-anti-union-strategy

[8] https://www.nytimes.com/2022/09/01/business/architects-union.html?smid=tw-share

[9] https://news.gallup.com/poll/354455/approval-labor-unions-highest-point-1965.aspx

[10] https://www.nlrb.gov/news-outreach/news-story/union-election-petitions-increase-57-in-first-half-of-fiscal-year-2022