Pandemi ile birlikte evden/uzaktan çalışma durumu eskiye oranla büyük ölçüde yaygınlaştı. Evden çalışma Microsoft, Facebook, Google, PSA Group ve son olarak Akbank’ın, Koç Holding’in de eklenmesiyle kalıcı olma yoluna doğru gidiyor.[1] Ancak bununla beraber evden/uzaktan çalışmanın çalışanlar açısından yeni bir sömürü şekli olup olmadığı da tartışılıyor.[2] Çalışanlar evden çalışmanın getirdiği sorunlara yeni çalışma yasaları getirilmesi gerektiğini düşünüyor. Avrupa’da bununla ilgili hali hazırda yapılan ve yapılmakta olan yasalar bulunmakta. Yasalar çeşitlik gösterse de pek çok işçi ve çalışma yaşamı uzmanı tarafından yeterli bulunmuyor.
Guardian gazetesinde Peter Yeung’un haberinde şu bilgilere yer verilmiş:
Avrupa Birliği’nde AB’ye bağlı Eurofound’un yaptığı bir araştırmaya göre evden çalışan sayısı 2019 da %5’ten 2020 bahar aylarında %40 a kadar çıktı[3]. Temmuz olduğunda Eurofound’un yaptığı bir diğer ankete göre ise yarı veya tam zamanlı evden çalışan sayısı %48’e ulaştı. Belçika, Lüksemburg, Fransa, İspanya, Danimarka, Portekiz, İrlanda, Kıbrıs ve Italya’da çalışanların yarıdan fazlası evden çalışıyor.
Harvard Üniversitesi’nin 16 global şehirde 3.1 milyon insanın e-mail ve toplantıları üzerinden yaptığı araştırma evden çalışan işçilerin günde 48.5 dakika daha fazla çalıştığını ortaya koydu[4]. Eurofound ise evden çalışanların ofisten çalışanlara oranla haftalık 48 saatlik Avrupa çalışma sınırını 2 kat aştıklarını ifade eden veri yayımladı[5]. Başka bir araştırma[6] Birleşik Krallık, Avusturya, Kanada ve ABD’de evden çalışanların bilgisayar başında günde 2 saat daha fazla zaman geçirdiğini gösteriyor.
University College London’da iş-sosyal hayat dengesi üzerine uzman olan Profesör Anna Cox’a göre işverenlerin kullandığı takip yazılım ve cihazları işçileri özgüvensizleştiriyor ve üzerlerindeki baskıyı artırıyor. Profesör Cox’a göre işçiler sürekli izlendiklerini düşündüklerinden sürekli sosyal olarak “canlı” kalmaya çalışıyorlar, telefonda ve bilgisayarda aktif ve her aramaya cevap vermek için adeta hazırda duruyorlar. Bu durum iş-sosyal yaşam dengesini iyice bozuyor. Özellikle ev işleri ve çocuk bakımı yükünü daha fazla yaşayan kadınlar için daha fazla seviyede. Sürekli ulaşılabilir olma kaygısı evden çalışan işçilerde depresyon, stress, uyku bozukluğu ve kalıcı yorgunluğa sebep oluyor[7]
Avrupa Birliği’nde henüz ‘işten bağlantı koparmak’la (erişilememe hakkı) ilgili bir yasa yok. Ancak AB parlamentosu işten dijital bağ koparma üzerine yeni bir önerge geçirdi[8]. Bu önerge Avrupa Komisyonu tarafından onaylanırsa yasa olacak.
Fransız Çalışma Bakanı Myriam El Khomri, 2017’de veri-obezitesi adını verdiği çalışanı sürekli veriye boğarak uzaktan erişilebilir tutma kültürünü değiştirecek ilk yasayı geçirmişti. Yasa 50’den fazla çalışanı olan firmaların net olarak işçilerin e-mail ya da başka bi yolla erişilemeyeceği zamanları önceden işçilere bildirecek şekilde ayarlaması gerektiğini gösteriyordu. Yasa Avrupa’nın ilk ‘işten bağlantı koparma’ yasası olarak biliniyor. Ancak eleştirmenler yasanın çok hafif olduğunu ve bazı durumlarda bağlayıcılığının olmadığını söylüyorlar.
34.000 Fransız çalışan üzerinde yapılan bir araştırmaya[9] göre çalışanların %78’i işten bağlantı koparma yasasının uygulanmadığını söylüyor, %24’ü pandemi sırasında daha fazla çalışmış, %30’u ise veri-obezitesine maruz kaldığını söylüyor.
Fransız Çalışma Bakanlığı yakın zamanda yayımladığı bir bildirge ile çalışanların iş ve dinlenme zamanlarının işverenler tarafından kesin olarak ayrılması gerektiği ve işçilerin işten bağlantılarını koparma haklarının garantilenmesi gerektiğini belirti[10]. Irlanda ve Luksemburg bu konuda Fransa’yı örnek alarak benzer yasalar geçirmeye çalışıyor.
Evden çalışmayla ilgili gelişmeler pandeminin ilk zamanlarından itibaren gündem
Öte yandan İsviçre mahkemesi evden çalışanları memnun edecek bir emsal karar geçirdi. Covid-19 pandemisinin ilk zamanlarında Sputnik’te yer alan habere göre, muhasebe firmasında çalışan bir işçi pandemi sırasında evden çalıştığı sürece kirasının bir kısmını çalıştığı şirketin ödemesi gerektiğini belirten bir dava açtı, şirket ise iş sözleşmesinde böyle bir madde olmadığı için ödemeyeceğini iddia ediyordu. Yüksek Mahkeme şirketin savunmasını reddetti, daha da ileriye gitti ve çalışanın şirketten ayrıldıktan sonra da kira masraflarının geriye dönük olarak tazmin edilmesi gerektiğini ortaya koydu. Şirket kiralara 154 dolar katkı sağlamak zorunda kaldı.[11]
Hollanda’da ise benzer bir konu tartışılıyor. Sputnik’in bir diğer haberinde devlete bağlı aile finansmanı kurumu NIBUD’nin, çalışanların çay, tuvalet kağıdı gibi masraflarının şirketler tarafından ödenmesi gerektiğini belirttiği ifade ediliyor. Bunun için günlük ortalama 2.4 Euro’luk bir masraf belirlediler. Ancak ısınma ve benzeri henüz hesaplanmamış değerler eklendiğinde şirketlerin ödemesi gereken masrafların kabarması bekleniyor.[12]
Türkiye’de Durum
Politeknik’in Şubat 2021’de yayımladığı Mühendis Mimar Şehir Plancılarının Çalışma Hayatında Covid-19 Araştırması’nda Avrupa’daki durumun hemen hemen benzeri sonuçlar ortaya çıkmıştı.[13] 345 katılımcının olduğu araştırmada “evden çalışma deneyiminde hangileri sizin için geçerlidir?” sorusunda verilen cevaplar arasında ilk iki cevap %52 ile “ev masraflarım arttı” ve %51 ile “iş ve iş dışı arasındaki sınırlar kayboldu”şeklinde açığa çıktı. Bu cevaplar Avrupa’da yaşanan durumun Türkiye içinde aynı olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca kadınların bu aleyhte durumdan daha fazla etkilenmesi de üzücü bir benzerlik. “İş saatleri dışında iş yapıyorum” diyen kadınlar %48, “ev işleri ve bakım yüküm arttı” diyen kadınlar %46 oranlarıyla karşımıza çıkıyor.
Ayrıca iş yoğunluğunun artması (%36) pandemi sırasında çalışanların en çok şikayet ettiği konu oldu. Bu durum araştırmaya katılanların pandemi sırasında çoğunlukla (karantina süresinde %72 ve karantina sonrası %55) evden çalıştığı göz önüne alınırsa, evden çalışmanın iş yükünü arttırdığının bir diğer kanıtı oluyor.
Araştırma göz önüne alındığında, yurt dışındaki deneyimlerin/çalışanların taleplerinin daha iyi incelenerek işten bağlantı koparma ya da başka bir ifade ile erişilememe hakkını Türkiyeli çalışanların da yakın zamanda dile getirmesi, bu talepleri görünür kılacak örgütlenme araçlarının da gerektiği su götürmeyecek bir gerçek olarak karşımızda duruyor.
politeknik.org.tr
[1] https://www.birgun.net/haber/uzaktan-calisma-kalici-hale-getiriliyor-orgutlenmenin-topragi-zayiflar-331942
[2] https://www.dw.com/tr/evden-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fma-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fan%C4%B1-s%C3%B6m%C3%BCr%C3%BCyor-mu/a-56581034
[3]https://www.eurofound.europa.eu/data/covid-19/working-teleworking
[4] https://hbswk.hbs.edu/item/you-re-right-you-are-working-longer-and-attending-more-meetings
[5] https://www.eurofound.europa.eu/data/covid-19/working-teleworking
[6] https://www.theguardian.com/business/2021/feb/04/home-workers-putting-in-more-hours-since-covid-research
[7] https://www.duke-nus.edu.sg/about/media/media-releases/media-releases/covid-19-1-in-3-adults-anxious-depressed
[8] https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20210114IPR95618/right-to-disconnect-should-be-an-eu-wide-fundamental-right-meps-say
[9] https://www.cgt.fr/actualites/france/interprofessionnel/conditions-de-travail/enquete-ugict-cgt
[10] https://travail-emploi.gouv.fr/
[11] https://tr.sputniknews.com/avrupa/202005281042139153-isvicre-yuksek-mahkemesi-sirketler-evden-calisanlarin-kira-odemelerine-katkida-bulunmali/
[12] https://tr.sputniknews.com/avrupa/202010071042987204-evden-calisanin-tuvalet-kagidi-cay-kahve-elektrik-isinma-ve-teknik-masrafini-kim-odeyecek/
[13] http://politeknik.org.tr/politeknik-muhendis-mimar-sehir-plancilarinin-calisma-hayatinda-covid-19-arastirmasi-sonuclandi/