İstanbul 8. İdare Mahkemesi yıkım tehdidi altındaki Batum Apartmanı’nın tescillenmesini durduran kararı bozarak yapının tescillenmesinin önünü açtı.

Kadıköy’de mimar Zeki Sayar’ın tasarladığı 1938-1940 yılları arasında inşa edilen Batum Apartmanı, döneminin modern yapılarından biri olarak kabul ediliyor. Günümüze kadar özgün mimari kimliğini korumayı başarmış ender konut yapılarından Batum Apartmanı, Caferağa Mahallesi Yenifikir Sokak’ta yer alıyor. Yıkılmak istenen yapının tescillenerek yasal koruma altına alınması, özgün kimliğiyle korunabilmesi ve işlevini sürdürebilmesi için karar verildi. İstanbul 8. İdare Mahkemesi’nde açılan davada mahkeme Batum Apartmanı’nın tescillenmesini durduran İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun kararını iptal ederek tescil sürecini başlattı.

Ne olmuştu?

Kadıköy Belediyesi tarafından “riskli yapı” ilan edilen Batum Apartmanı’nın kentsel dönüşüm sebebiyle yıkılması planlanıyordu. 2022 yılında depreme dayanıksız olduğu gerekçesiyle yıkım kararı çıkan apartmanda, karara karşı çıkan paydaşlar konuyu mahkemeye taşıdı. Batum Apartmanı’nın tescillenerek korunması talebiyle Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’na başvuruldu. Ancak İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Kadıköy’deki erken Cumhuriyet Dönemi yapılarından Batum Apartmanı için yapılan tescil başvurusunu reddetti ve yapının “Korunması gereken kültür varlığı” olarak tescil edilmesine gerek olmadığını 14.12.2022 tarih, 10260 sayılı kararı ile kamuoyuna duyurdu.

Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, Batum Apartmanı’nın tescillenerek korunması talebiyle İstanbul 14’üncü İdare Mahkemesi’nde dava açmıştı. Sanat tarihçileri ve yüksek mimarlardan oluşan bilirkişi heyetinin ‘’önem ve özelliği bakımından korunması gereken kültür varlığı” olduğunu belirterek tescillenmesinin uygun olduğunu aktardığı rapora rağmen Mimarlar Odası’nın açtığı dava reddedildi.

Davada bilirkişi raporundan öne çıkan tespitler şöyleydi:

– Dava konusu taşınmazın önem ve özellikleri bakımından bulunduğu yerin eski kullanım biçimi ile günümüzdeki kullanım biçimi karşılaştırıldığında yapıldığı dönemin özelliklerini göstermesi, etrafında bu özelliklerdeki binaların oldukça azalmış olması ve bulunduğu yerdeki binaların günümüzdeki kullanımı ve özelliklerinden farklı olan geçmişte aynı yerdeki yaygın kullanım biçimini göstermesi nedeniyle korunmasına gerek olduğu değerlendirilmektedir. Bu açıklamalar ışığında dava konusu taşınmazın ait olduğu dönemin kendine özgü niteliklerini anlatan belge niteliğinde olması nedeniyle korunmasına gerek olduğu değerlendirilmektedir.

– Binanın parsel içindeki konumu, yapı kütlesiyle kütlenin parsel ile ilişkisi, plan şeması bağlamında bağımsız bölümlerin giriş holü ile salon – oda – mutfak vb. iç mekânların ilişkisi, saçakların boyutu ve cephenin süsten uzak olması açısından değerinin yüksek olduğu değerlendirilmektedir.

– Moda semtinin tarihi süreç içerisindeki sosyal ve ekonomik durumu ile yaşam tarzını yansıtması açısından özellikle açık çıkmaları, binanın sokak ve arka bahçesiyle ilişkisi düşünüldüğünde önemli özellikler gösterdiği değerlendirilmektedir.

– Binanın bulunduğu konut işlevli olarak kullanılan kentsel bölgenin tarihi süreç içerisinde, nüfus artışı ve imar şartları ile yapılaşma imkânının artması sonucunda bölgenin yaşadığı dönüşümü göstermesi açısından önemli olduğu değerlendirilmektedir.

– Hem bodrum katının hem de normal katlarının hem plan şeması/mekân dizimi hem de yüzölçümü açısından konut işlevli olarak önemli özellikler gösterdiği değerlendirilmektedir.

– Bulunduğu bölgedeki köşe başı parsellerde yapılmış yeni binalar göz önünde bulundurulduğunda bunlardan belirgin bir şekilde ayrılan cephe kurgusu ve plan formu ile önemli özellikler gösterdiği değerlendirilmektedir.

– Bölgede bu mimari özellikler gösteren başka binanın kalmamış olması açısından önemli özellikler gösterdiği değerlendirilmektedir.

– Belki yapıldığı dönem için nadir olmasa da günümüzde bölgede bu özellikleri gösteren aynı yaşta çok az bina kalmış olduğu göz önünde bulundurulduğunda önemli özellikler gösterdiği değerlendirilmektedir.

– Binanın çok bakımlı olması ve mimari bitirme malzemeleri açısından gözle görülebilir önemli bir onarım gerektirmemesi nedeniyle önemli özellikler gösterdiği değerlendirilmektedir.

– Yapının yaşı ve çok bakımlı olduğu göz önünde bulundurulduğunda yapısal açıdan çok büyük bir olumsuzluğun görülmemiş olması nedeniyle önemli özellikler gösterdiği değerlendirilmektedir.

Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, mahkemenin kararına itiraz etti. İstinaf başvurusunu değerlendiren Bölge İdare Mahkemesi Dördüncü İdari Dava Dairesi, yerel mahkemenin kararını yerinde bularak itirazı Mayıs 2024’te reddetti.

Paydaşlar tarafından Batum Apartmanı’nın tescilini uygun görmeyen Kurul kararının iptali için açılan İstanbul 8. İdare Mahkemesi’nde açılan dava ise kazanımla sonuçlandı. 14.12.2022 tarih, 10260 sayılı Kurul kararının iptaline karar veren 8. İdare Mahkemesi’nin kararı gereği Koruma Kurulu tescil çalışmasına başladı.

İptal edilen koruma kurulu kararı

Karar emsal olmalı

Kültürel miras kabul edilen ve kent kimliğine katkıda bulunan konut ve ticaret yapılarının deprem riski karşısında tek seçeneğin yıkım ve yeniden yapım olarak gösterilmesi kamu yararına aykırıdır. Batum Apartmanı hakkında verilen tescil kararı bu açıdan oldukça önemli. Kararın emsal haline gelmesi, kentteki modern mimarlık değerlerinin yıkılmadan deprem güvenli hale getirilmesine de vesile olabilecek.

politeknik.org.tr