Kentlerdeki sorunlar her geçen gün artarken yerel yönetimler, bilimsel verilere ve şehircilik ilkelerine aykırı, kentin, kentlilerin ihtiyaçlarını gözetmeyen projelerle gündeme gelmeye devam ediyor. İstanbul Çekmeköy Belediyesi ve proje yapmak istediği Mecidiye Parkı da bu gündemlerden biri.

Çekmeköy Belediyesi’nin Hamidiye Mahallesi sınırları içinde yer alan Mecidiye Parkı için kültür merkezi ve yeraltı otoparkı projesi yapmak istediğini öğrenen Çekmeköy halkı bir araya geldi. AKP’lilerin yönetimde olduğu yıllarda kamusal alanlarını, parklarını otopark-kültür merkezi-pazar yeri vb. projelerle kaybeden Çekmeköy halkı, parka zarar verecek her türlü projeye karşı çıktıklarını CHP’li yeni yönetime iletti.

Politeknik olarak Çekmeköy halkının talebiyle Mecidiye Parkı ve çevresinde inceleme gerçekleştirdik. Mecidiye Parkı’nda yaptığımız incelemeleri, saha gözlemlerini, mahallelerin taleplerini, deprem bekleyen İstanbul’un ihtiyaçlarıyla birleştirerek rapor hazırladık.

İstanbul Çekmeköy Mecidiye Parkı Raporu

Politeknik Mühendis Mimar Şehir Plancıları Derneği olarak Çekmeköy Hamidiye Mahallesi sınırları içinde yer alan Mecidiye Parkı ile ilgili belediyenin proje hazırlığında olduğu bilgisini paylaşan mahalle halkının davetiyle bölgeye gözlem yapmak üzere gittik.

Mecidiye Parkı’nda yapılan saha gözlemleri, mahallelerin talepleri, deprem bekleyen İstanbul’un ihtiyaçları verileriyle birleştirilip rapor haline getirildi.

Deprem bekleyen kent ve deprem parkları

İstanbul’u yönetenlerin uzunca yıllar kamusal alanları yok ettiği, niteliksiz yapılaşma koşullarını teşvik ettiği ve yapı stoğunun çürük yapılardan oluştuğu, olası acil durumlar için mekânsal planların yapılmadığı göz önüne alındığında atılacak her adımın bilim ve meslek insanlarının görüşleriyle belirlenmesi gerektiği açıktır.

Kenti depreme hazırlamak en öncelikli konulardan biridir. Deprem anında en kritik 72 saatte halkın temel ihtiyaçlarını karşılayacak altyapıya sahip kamusal alanlarla ilgili planlar hayatidir.

Saha gözlemleri

Mecidiye Parkı, Çekmeköy Hamidiye Mahallesi kuzeybatı orman sınırında bulunmaktadır. Olası deprem anında halk tahliye yönündedir. Mecidiye Parkı konutların arasında kalan güncel olarak mahalle sakinleri tarafından kullanılan, içinde çocuk parkı basketbol futbol sahaları bulunan bir rekreasyon alanı durumundadır. İkinci derece yolla kuzeyinden geçen ana arter hattına bağlanmaktadır.

Park olası acil durumlarda en kritik 72 saatte temel yaşamsal ihtiyaçları karşılama kapasitesine sahiptir. Deprem parkı olarak kurgulanması, toplanma alanına daha kısa sürede erişimi ve afet müdahale ekiplerinin daha rahat hareketini sağlayacaktır.

Parkın ön kapısına yakın su deposu bulunmaktadır. Su deposunun afet anında kullanılabilirliği, kapasitesi, oluşma biçimi verileri dahilinde acil durumlarda kullanımı planlanabilecektir.

Hijyen ihtiyacı için tuvaletlerin konumlanacağı foseptik çukurları için zemin verisi ile birlikte düşünülmelidir.
Zamanında işgaliye olarak kullanılan ve yeni yönetim tarafından boşaltılıp yıkılan kafe bölümü acil durum anında revir/mutfak vb. fonksiyonlara çevrilebilecek biçimde ve altyapıda planlanabilir, afet anları dışında da prefabrik bir sosyal tesis biçiminde kullanılacak halde hayata geçirilebilir.

Çekmeköy Belediyesi’nin veya kaymakamlığın fonuyla afet müdahale konteynırları, ekipmanları parka yerleştirilebilir.

Parka proje neden olmaz?

Park statüsünden çıkarıp altına otopark yapmak ağaçları yok edecek ve güncel kullanımına zarar verecektir. Örnekleri önceki dönem çevre mahallelerde yaşanmıştır. Mehmet Durul Parkı park statüsünden çıkarılarak pazar yeri olmuş, Özgecan Parkı park statüsünden çıkarılarak özel eğitim yeri ve hamam olarak değiştirilmiştir. Hamidiye Parkı altına otopark üstüne kültür merkezi yapılarak yeşil alan talan edilmiştir. Bu otopark projesi de geçmişteki yönetim anlayışının devamı olarak halkta yankı bulmaktadır.

Parkın güncel kullanımı yaş almış insanların da sosyalleşeceği, halkın sosyal ihtiyaçlarını geçirebileceği biçimde güncellenebilir. İşgaliyenin yıkıldığı bölge bunun için yeterlidir.

Parkın, deprem parkı olarak kurgulanmasının mahalle için önemli olduğu, güncel olarak karma kullanıma uygun olduğu bilinmelidir. İstanbul kenti deprem beklemektedir ve acil durum anlarındaki ihtiyaçlar en önemli planlama parametrelerinden biri olmalıdır.

Bölge verileri

Mecidiye Park’a 500 metre mesafede 1.397 yapı bulunmaktadır. Bu yapıların bir kısmı kapalı site içinde olup otopark sorunu ile muhatap olmamaktadır. Dolayısıyla otopark sorunu ile muhatap olması beklenilen yapı sayısı 836 adettir. 836 yapının ortalama kat adedi 3,63 olurken bu yapılar içinde 339 adet işyeri 3.998 adet konut bulunmaktadır. Bu yapıların bulunduğu alanlarda 185 araçlık otopark alanı bulunmaktadır.

Çekmeköy hane halkı büyüklüğü 2023 TÜİK verilerine göre 4,1 olarak ölçülmüştür. İstanbul’da 2023 TÜİK verilerine göre her 100 kişiden 31,2 adet taşıt düşmektedir. İlgili bölgede makro veriler üzerinden hareket ederek hesaplanan nüfus 16.392 kişidir. Makro verilere göre 3,1 kişi başına 1 araç ve 4 kişiye 1 otomobil düşmektedir. Fakat yerelde örneğin Güney Sokak’ta hesaplanan verilere göre 24 yapı, 101 konut 3 işyeri ve 52 araç bulunmaktadır. 52 aracın 50’sinin otomobil olduğu tespit edilmiştir. Yerel verilere göre bölgede 8,3 kişi başına 1 araç düşmektedir. Yapı başına da 2 araç düşmektedir. Bu durumun sosyoekonomik statü ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Raporda yerel veri baz alınmıştır.

Otopark verileri

Bu veriler ışığında bölgede 1975 adet otomobil bulunmaktadır. Bölgedeki binaların büyük kısmı 2000 yılı sonrası inşa edilmiş olup İstanbul İmar Yönetmeliğine göre zemin katlarında en az 2 araçlık otopark bulunması gerekmektedir. Bu durumda 1.672 adet otomobillik bir otoparkın yapı zeminlerinde bulunması gerekmektedir. Fakat bölgede 185 araç kapasiteli bina altı otoparkı bulunmaktadır. Bu durumun yapının zemin katlarının konuta dönüştürülerek otopark parasının belediye ödenmesi sonucunda oluştuğu düşünülmektedir.

Yapılar imar yönetmeliğine uyarak yapılmış olsaydı bölgede nüfusun daha az olacağı (zemin katların konut olmadığı düşünüldüğünde nüfusun 14.500 civarında olacağı ve 1.750 adet otopark ihtiyacı doğuracağı ve bunun 1.672’sinin çözülüp sokaklara park eden otomobil sayısının 78 olacağı düşünülmektedir.

Mevcut durumda ise 1.975 araçtan 185’inin bina altı otoparklarda olacağı düşünüldüğünde 1.790 araçlık bir potansiyelin yapı önlerinde bulunduğu görülmektedir. Her yapı önünde 2 otomobilin park ettiği koşullarda (Güney Sokak verisi yani yerel veri üzerinden hareketle) 1.672 otomobil park yeri bulabildiği hesaplanmıştır ve 118 otomobilin park sorunu yaşadığı tespit edilmiştir. Bölgedeki Kültür Merkezi’nin altında 263 otomobillik bir kapalı otopark bulunmaktadır. Dolayısıyla bölgede otopark sorunu yakıcı bir sorun olarak görülmemektedir.

Boş alanlar

Bölgede bulunan eski Sosyete pazarı, İETT Şahinbey Son Durak bölgesi gibi açık alanlar bulunmaktadır. Bu alanlardan İETT garajının olduğu bölgede bir sosyal tesis yapılmakta olup kalan alan ise 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı’nda özel okul olarak görülmektedir. Sosyete pazarının bulunduğu alan tır ve kamyonların park yeri olarak kullanılsa da imar planında ortaokul olarak görülmektedir.

Konumsal önem

Mecidiye Parkı sahip olduğu su deposu ve mahallenin orta noktası olması özelliği ile olası bir deprem sonrasında olası hasara müdahalede bulunmak için arama kurtarma ekiplerinin konuşlanabileceği uygunlukta bir park konumundadır. Bu park aynı zamanda hijyen alanları, tuvalet alanları ve revir olarak hizmet verebilecek bir alan konumundadır. Acil toplanma alanlarını yaratmakta zorluk yaşayan bir kentte böyle bir altyapıya sahip parkın da kültür merkezi vb. gerekçeyle yok edilmesi kabul edilebilir değildir. Halkın yaşam güvenliğini yok saymaktır.

Tarihsel süreç

Bölgeye yakın konumda yer alan ve altına otopark veya başka kullanımlar yapılarak ağaçları ve yeşil alanları yok olma noktasına getirilen 3 adet park bulunmaktadır.

Mehmet Durul Parkı: Mehmet Akif Mahallesi’nde bulunan ve deprem toplanma alanı olan bu parkın 2021 yılında yıkılıp yakındaki kapalı pazar alanına dahil edilmesi planlanmıştı. Mahallelilerin tepkisiyle bu parkın yarısı kurtarılabilmiştir. Yarısı Pazar alanına dahil edilerek otopark yapılıp yok edilmiştir.

Özgecan Aslan Parkı: Bu park alanının bulunduğu bölge ağaçlık bir bölgeyken önce eğitim tesisleri hamam tesisi gibi tesisler yapılmış küçük bir alan park olarak kalmış ve adı 2015 yılında Özgecan Aslan Parkı olarak değiştirilmiştir. Park alanında özel spor tesisleri ve özel teşebbüse ait kafe oluşturularak park alanı oldukça küçük bir konuma getirilmiştir.

Hamidiye Kültür Merkezi arkası: Bu bölge ağaçlık bir bölgeyken kültür merkezi inşa edilmiştir. İnşaat sırasında ağaçlara zarar verilmese de 2018 yılında bir yenileme projesi ile parktaki tüm ağaçlar kesilip 263 araç kapasiteli zemin altı otoparkı inşa edilmiştir. Gelinen noktada fidan boyutunda bir miktar ağaç ile çimlerin olduğu bir park kalmıştır. Kültür Merkezi arkasında bulunan ağaçların kesilmesine halk tepki göstermişti.

Depremsel bilgiler

İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Kandilli Rasathanesi tarafından 2020 yılında üretilen Çekmeköy olası deprem kayıp tahminleri kitapçığında yer alan haritalara göre ilgili bölgedeki yapıların yarısı 1980 – 2000 yılı arası yarısı ise 2000 yılı sonrası inşa edilmiş durumdadır. Aynı kitapçıktaki tahminlere göre olası bir 7,5 şiddetindeki deprem sonrasında Hamidiye Mahallesi’ndeki 1.284 yapı içinde 1 enkaz, 4 ağır hasarlı, 46 orta hasarlı ve 224 hafif hasarlı bina olacağı düşünülmektedir. Mahallede 1 doğalgaz, 2 atık su, 2 içme suyu boru hattında hasar olabileceği öngörülmektedir. Bölgede 355 hane için (tahmini 1.456 kişi) barınma ihtiyacı olacağı da düşünülmektedir. Çekmeköy Hamidiye Mahallesi 2023 nüfusu 29.632 kişiyken ilgili rapora göre 1.456 kişinin barınma ihtiyacı olacağı hesaplanmıştır. Mahallede yapı başına 24 kişi düştüğü hesaplanmıştır. Bu bilgiler referansıyla, Mecidiye Parkı merkez olacak şekilde 500 metre yarıçaplı bir çember çizildiğinde 1.397 yapı çemberin içinde yer almaktadır. Bu sayı mahalledeki yapı sayısı (1.284) ile benzer durumdadır.

Olası 7,5 büyüklüğünde bir depremde Hamidiye Mahallesi’ndeki 1.456 kişilik barınma ihtiyacı belirlenmiş olsa da tüm hasarlı yapılardaki kişilerin (275 hasarlı yapı x yapı başı nüfus = 6.600 kişi) de bir süre sonra bekleyecekleri ve barınma ve su ihtiyaçlarını giderebilecekleri bölgelere ihtiyaç bulunmaktadır. Bir yandan da Hamidiye mahallesinde öngörülen 1 enkaz ve 4 ağır hasarlı yapı için arama kurtarma ekiplerinin çalışma yapması gerekmektedir. Bu da en az 120 kişilik bir ekibin bölgede kamp alanı kurmasını gerektirmektedir.

Olası bir İstanbul depreminde tahliye ve tahlisiyenin aynı anda yapılacağı düşünüldüğünde mahallelerin orta noktalarında yer alan parklar hem kurtarma ekiplerinin konuşlanması hem de transfer noktalarına kişilerin tahliyeleri için önem arz etmektedir.

Sonuçlar ve Öneriler

Mahallelilerin Mecidiye Park’taki işgaliyeye son verilmesi sürecinde Belediye Başkanı tarafından sosyal medyadan paylaşılan “Bölgede yaşlı kültür merkezi” ve çeşitli yerlerde dile getirilen “parka zemin altı kapalı otopark yapımı” söylentileri sonrasında mahallelilerin araştırmaları ve Politeknik tarafından yapılan gözlemler ile yapılan analizler ışığında ortaya şu öneriler çıkmıştır:

1. Mecidiye Parkı’nın kullanımı park olarak kalmalıdır.
2. Park, deprem sonrası süreçte kurtarma ekipleri ve halkın temel hijyen ihtiyaçlarına yanıt üretebilecek deprem parkı olarak kullanılabilir.
3. Parkta yaşlılar için bir alan yapılacaksa mevcut emsali geçmeyecek ve prefabrike bir sosyal etkinlik alanı yapılabilir.
4.  Zeminaltı kapalı otopark kesinlikle yapılmamalıdır.

• 4a. Bölgede otopark sorunu yakıcı bir sorun değildir.
• 4b. Otopark için binaların zemin katlarının otopark yapılması imar yönetmeliğinde zorunlu olsa da bu alanda yeni yapılacak yapılarda otopark zorunluluğu net şekilde uygulanırsa ortada sorun kalmayacaktır.
• 4c. Yakında kültür merkezi vardır ve orada zemin altı kapalı otopark için kesilen ağaçlar yerine konulamamıştır ve ilgili Kültür Merkezi bahçesinde yer alan ağaç varlığı yok edilmiştir.

Politeknik