Direnişlerin kadın emekçileri – Ebru Işıklı (Çatlak Zemin)

Birkaç yıl önce, Plaza Eylem Platformu’nda bir bankanın çalışma koşullarını protesto ederken bu bankanın reklam sloganını pankartımıza koymuştuk: “Cesaretin, geleceği değiştirmeye yeter. Durma yeter.” Bu banka bir kadın çalışanını hamilelik sonrası işten çıkarmış ve neden olarak da performansı göstermişti. Çalışan davasını kazandı. Şirket kadın konusunda eşitlik söylemini kullanan bir bankaydı. İşçileri direnişte olan ve benzer yaklaşıma sahip Farplas CEO’sunun bir röportajda söylediği cümleye, biz de bir direniş eki yapalım: “Vizyonumuz kadın liderliğinde dünyayı dönüştürmek” – Direnen kadınlar.

2022 yılı işçi direnişlerinde yükselişle başladı. Direnişler düşük ücretlerin yanı sıra, işyeri tiranlığına karşı da gerçekleşiyor. Patron başta, amiri, yöneticisi, şirket avukatları ve muhasebecilerinin kuşatması altında mobbing, hakaret, sendika düşmanlığı ve fabrikalar arası taşınan kara liste tehdidiyle kafasını kaldırmadan çalışması beklenen işçiler ayakta. Bu maddi ve duygusal kuşatmanın basıncı kadınlar için daha kuvvetli. Bu nedenle kadınların direnişine bakmak ilham verici.

Ocak’ta Mersin Tarsus Sebze Meyve Hali, Şubat’ta OppoAlpin ÇorapDarinda ÇorapFarplas ve Migros Depo kadınların öne çıktığı direnişler oldu. Kadınları eyleme geçiren ek nedenler var. Kadınlar daha düşük ücret alıyor, kadınlara daha az zam yapılıyor, kadının kazancı yöneticiler tarafından ailenin ek geliri olarak görülüyor, hamile ve regl olan kadınlar yüksek tempoda çalışmaya zorlanıyor[1] ve işyerlerinde kreş yok.

Eylemlerde bir kadın işçi direnişçinin varlığı bir erkek direnişçinin varlığından daha uzun bir yolculuk sonucu ortaya çıkıyor ve bu nedenle daha güçlü bir meydan okuma. Kadınların direnmek için daha fazla nedeni olsa da baskının da daha ağır olması nedeniyle eyleme geçene kadar birçok engeli aşıyorlar. Kadınların ev içi bakım yükü, kocası, babası veya iş arkadaşlarının direnişi özellikle kadına uygun görmemesi gibi nedenler kadınları direnişten alıkoyabiliyor (Saygılıgil, 2011). Dolayısıyla kadınlar eyleme geçiş kararını cinsiyet ilişkileri içinde alıyor ve bu karar aynı zamanda içinde bulundukları cinsiyet ilişkilerine de meydan okuma anlamına geliyor (Krauss, 1993). Buna paralel kadınlar eyleme geçtiklerinde iş dışındaki kaynaklarını da harekete geçiriyor (Krauss, 1993) ve bu şekilde özel-kamusal ikiliğine meydan okudukları için özgürleştirici bir potansiyel taşıyorlar (Doucth, 2021).

Hareketlenen direnişler vesilesiyle 2019-2020 arası gerçekleşen eylemlere kısaca kadınlar açısından bakalım. Emek Çalışmaları Topluluğu’nda işçi eylemlerini gazete taraması ile raporlaştırdığımız bir çalışmadan yola çıkarak bazı sayılar paylaşacağım. 2021 ve 2022 için çalışmalarımız devam ediyor.

 201520162017201820192020
Kadın var%51%56%69%62%72%77
Kadın ağırlıklı & Sadece kadın%5%6%8%5%7%7

Türkiye’de 2015-2020 yıllarında işyeri temelli vakalarda, kadınların direnişlerde görünürlüğü yıllar içinde artış gösteriyor diyebiliriz. Sadece kadınların ya da daha çok kadınların ağırlıklı olduğu vakaların oranı %5-8 arasında seyrediyor.

İşyerlerinde gerçekleşen vakaların %51-72 aralığındaki oranlarında kadınlar az ya da çok yer almış. Vakalarda kadın varlığı 2017 (%69) ve 2019 (%72) yıllarında en yüksek değerlerine erişmiş. Eylemler içinde yoğun memur eylemleri kadın görünürlüğünün artmasının nedeni. Genelde işyeri temelli eylemlerde memur oranı %20 iken kadınların az ya da çok sayıda yer aldığı vakalarda memur oranı %31. Kamuda eğitim ve kamuda sağlık sektörleri eylemlerde cinsiyet ağırlıklarının birbirine yakın olduğu iş kolları. Kamu alanında yoğunlaşan bu grupların eylem nedenleri ağırlıklı olarak KHK ile işten atma, açığa alma, sürgün ve yıldırma, keyfi cezalar.

Biraz daha nüanslı bir tablo bize kadın görünürlüğünün, kadın-erkek eşit ya da erkek yoğun alanlardaki artışla gerçekleştiğini gösteriyor.

 201520162017201820192020
Sadece kadın%1%3%3%2%3%3
Kadın ağırlıklı%5%3%4%3%4%4
Kadın-Erkek eşit%12%26%22%20%21%26
Erkek ağırlıklı%33%24%39%36%44%43
Sadece erkek%48%40%28%34%28%23
Bilinmiyor%1%3%3%4%0%0
Toplam baz610420438420424389

Kadınların ağırlıklı olduğu (sadece kadın ve kadın ağırlıklı) işyeri temelli eylemlerde kamu sağlık ve tekstil iş kollarının yoğunluğu var. Başlıca eylem nedenlerinin işten atma ve işteyken ücret gaspı olduğu gözleniyor. Doğrudan toplumsal cinsiyet nedenli eylemler işyeri temelli eylem vakalarının henüz ancak % 1’inde yer alıyor.

Kadınların güvencesiz alanlarda çalışması (ev temizliği, çocuk bakımı, tekstil) örtük ya da açık kadın direnişlerinin sayılarını gizleyen bir faktör olabilir. Diğer yandan kadın direnişçinin olmadığı eylemler her zaman kadınların yokluğu anlamına gelmiyor. Kadınlar eylemin esas öznesi olmasalar da yakınlarına destek vermek üzere eylemlerde dolaylı olarak yer alabiliyor (Kıran, 2017). Örgütlenme uzmanları 1980’lerden itibaren yaygınlaşan organize sanayi bölgelerinin yüksek güvenlikli yapıları nedeniyle ailelerle eylem yapma imkanını sınırladığını dile getiriyor.

Kadın hareketinin kadın ağırlıklı işçi eylemlerine destek amaçlı dayanışma eylemleri örgütlemesi 2000’li yılların ikinci yarısında görülmeye başlıyor (Özar, 2012, 11). Bu süreçte söz konusu ilişkinin en çok ses getirdiği iki direniş Novamed Grevi (2007) ve Desa direnişi (2008) olmuştu. 2015-2019 arasında ise Flormar (2018-2019) ve Serapol (2015-2017) direnişleri bu özelliği taşıyan iki eylemdi. Bu sene Farplas ve Migros kadın dayanışmasının kendini göstereceği direnişler olacak görünüyor.

Kuşatmanın her türlüsünü aşan insanları direndiğinde görürüz. Direnişle tepe noktasına varan bu süreç elbette kazanımı hedefler. Yine de sonucu ne olursa olsun yükselttiği sesiyle, sıktığı yumruğuyla, öne çıkarttığı bedeniyle ve örgütlenmeyle direnişçi kendisiyle ve çevresiyle başka türlü tanışır, yine aynı anda hepimize yaşama sanatının bir örneğini sunarlar.

Emek Çalışmaları Topluluğunun tuttuğu güncel grev listesine göre Şubat 2022 grevleri tekstil sektöründe yani kadın işçilerin yoğun olduğu sektörde. Diğer yandan grevler daha geniş bir eylem hareketliliği anlamına da geliyor. Öyle görünüyor ki kadınlar için ve işçi sınıfı için bu daha başlangıç.

Son not: Gazetecilerden bir isteğimiz var; kuryelik gibi erkek yoğun olan bir alan bile olsa buradaki kadın işçilerin görünürlüğüne haberlerde yer vermeleri. Tarihe not düşmek bir yana bu görünürlüğün diğer kadınlar, erkek işçiler ve gören herkes üzerinde dönüştürücü etkisi var.

Kaynaklar

Krauss, Celene. “Women and toxic waste protests: Race, class and gender as resources of resistance. “Qualitative Sociology 16.3 (1993): 247-262.

Özar, Şemsa. “Türkiye’de 1980 Sonrası Dönemde Kadın Emeği ve İstihdamı Politikaları: Kadın Hareketi, Sendikalar, Devlet ve İşveren Kuruluşları.” Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği. Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara (2012): 266-304.

Saygılıgil Gündüz, Feryal. “Türkiyede neoliberal politikalar ve kadın emeği: Serbest bölgede kadınların grevi.” Mimar Sinan University (2011).

Doutch, Michaela. “A gendered labour geography perspective on the Cambodian garment workers’ general strike of 2013/2014.”Globalizations 18.8 (2021): 1406-1419.

Son direnişlerde kadın haberleri

Farplas
https://www.evrensel.net/haber/454292/farplas-iscisi-kadinlar-sendikayla-biz-de-soz-sahibi-olacagiz

https://ekmekvegul.net/gundem/patronu-yilin-melegi-secilen-farplas-kadinlar-icin-cehennem

https://www.evrensel.net/haber/454842/haklari-icin-mucadele-eden-isciler-direnislerini-ve-deneyimlerini-anlatti-genis-aci

Mersin Tarsus Meyve Hali
https://www.evrensel.net/haber/452171/mersin-tarsusta-hal-iscisi-kadinlarin-direnisi-kazanimla-sonuclandi

Oppo
https://ekmekvegul.net/dergi/oppodan-oncesi-oppodan-sonrasi-babadan-kocaya-kocadan-isyerine-siddet-sarmali

Alpin
https://haber.sol.org.tr/haber/alpin-corap-iscileri-direniste-kadinlara-daha-az-zam-verdiler-olayin-cikis-noktalarindan-biri

Darinda
https://ekmekvegul.net/gundem/ucret-artisi-talep-eden-darinda-corap-iscileri-isten-atildi-atilan-isciler-geri-alinsin-talepler-karsilansin

Migros
https://ekmekvegul.net/gundem/migros-depo-iscisi-kadinlar-inaniyoruz-biz-kazanacagiz

[1] Nuran Gülenç saha notları

 

Ebru Işıklı / Endüstri Mühendisi