Ülkelerin sınırlarının farklı gerekçelerle duvarlarla ya da setlerle kapatılmasının çok uzun bir geçmişi var. Eğer neolitik dönemlerde vahşi hayvan saldırılarından korunma amaçlı yapılan ilkel barikatları saymayacaksak, belki de en eskileri MÖ 7. yy. da yapılan Çin’in meşhur Çin Seddi, 5 ile 6. yy. sıralarında yapılan İran’ın Gurgan duvarı, Hindistan’ın MS 1.yy. da yaptığı Madukkarai ile Roma’nın Britanya adasına yaptığı Antonine (MS 142) ve Hadrian (MS 122) duvarları düşünülebilir. Bu duvarların hepsinin ortak bir amacı var; duvarın karşısından gelen ‘yağmacılara’ engel olmak ya da onları belirli yolları kullanmaya zorlamak. Bu bilinen amacın dışında tarihçiler farklı amaçlar da ortaya atmadı değil. Çin Seddi’nden Roma’nın Britanya’daki setlerine kadar bahsettiğimiz tarihi büyük duvarlar/setler bir bakıma yarı göçebe halkların göç yollarına yapıldı. Sınırlara yapılan setlerin yarı göçebe halkları belirli alanlarda toplayarak vergi alınabilir şehirli ya da köylü haline getirme amacı taşıdığı da söyleniyor. Ne de olsa yönetenler vergilendiremediklerini sevmezler.
Günümüzde yapılan sınır duvarları/setleri bir bakıma benzer amaçlar taşıyor; insanların göç yollarına girmelerini engellemek maksadıyla yapılıyorlar. Dünya’daki sınır setlerinin yarısından fazlası İkinci Dünya Savaşı sonrası yapıldı. 2000’lerden bu yanaysa setlerin inşası çok daha fazla arttı. İnşa edilen, edilmekte olan veya edilmesi planlanan sınır setleri için pek çok resmi sebep üretiliyor. Bu sebepler, illegal göçmenliği, uyuşturucu kaçakçılığını ve terörizmi önlemek şeklinde sıralanıyor. Bunlar ne kadar gerçek ayrı bir konu ancak setlerin işe yarayıp yaramadığı tartışılıyor. Bunu araştıran pek çok çalışma yapıldı ve makale yayımlandı. İsterseniz önce Dünya’da yapılmakta olan, yalnızca beton duvarlardan oluşmayan sınır setlerine, sonra da ülkemizde yapılan ve yapılmakta olan setlere bir bakalım.
Dünyadan örnekler
Modern sınır setlerinden bahsedilecekse ilk bahsedilmesi gereken İsrail/Filistin (Batı Şeria) arasına yapılan set olmalıdır. Türkiye’de daha çok ‘Utanç Duvarı’ olarak bilinen, İsraillilerin Ayrım Duvarı (Ḥomat HaHafrada) dediği, Filistinlilerin ise Apartheid Duvarı (jidar al-fasl al-‘unsuri) dediği 438 km’si bitmiş ve tamamlanınca 708 km olacak olan duvar. Birleşmiş Milletler’in tanıdığı 1949 Arap-İsrail Savaşı sonucunda oluşan Filistin(Batı-Şeria)-İsrail sınırı olarak bilinen Yeşil Hat’tan geçmesi planlanan duvar, pek çok hak ihlalini içinde barındırıyor. Haaretz’in raporuna göre duvarın sadece %15’lik kısmı Yeşil Hat’a uyuyor, geri kalan %85’lik kısım Filistin sınırının içine girerek Filistin topraklarını ihlal ediyor.[1] Lahey Uluslararası Adalet Divanı da bu sebeplerden duvarı tanımıyor, yıkılması gerektiğini ve arazilerine zarar verilen Filistinlilere tazminat ödenmesi gerektiğini söylüyor. Duvar, İkinci İntifada dahil sayısız eyleme sebep ve sahne oldu. Meşhur grafitici Banksy’nin duvarda 9 grafitisi bulunuyor ve duvar dünyanın en büyük protest grafiti tuvali olarak biliniyor.[2]
İsrail’in Mısır ile sınırında da başka bir duvar bulunuyor. İbranice Sha’on HaḤol dedikleri, Türkçe’ye Kum Saati olarak çevrilen, yasadışı göçmenliğe karşı yapıldığı iddia edilen, 245 km uzunluğunda, son derece teknolojik bir set. Mısır’da Hüsnü Mübarek rejiminin yıkılmasıyla oluşan kaosa karşılık 2013 yılında yapıldı. Set, sınırı geçmeye çalışan göçmen sayısını, geçmeye çalışırken ölen insan sayısını arttırarak azalttı.[3]
Benzer bir set İsrail Gazze sınırında da bulunuyor. Adeta bir açık hapishane olan Gazze’nin etrafı duvarlarla örtülü. Gazze, İsrail tarafından kapan içerisinde bırakılmış durumda. Duvar, Gazze savaşını şiddetlendirdi.
Pakistan ile Afganistan arasındaki sınır setinin inşaatı 2017’de başladı, bu sene tamamlandı. 2640 km uzunluğundaki sınır seti Dünya’nın en uzun duvarlarından biri. Her zaman olduğu gibi göçmenleri ve uyuşturucu kaçakçılığını engellemek amacıyla yapıldığı idda edilen sete, eski Afgan hükümeti defalarca karşı çıktı. Duvar, yarı göçebe kabilesi Peştun halkının yaşam alanını ikiye böldü. Aşağı yukarı üç milyon Afgan göçmen bulunan Pakistan’da, duvarın son göçmen dalgasına karşı ne kadar ‘işe yaradığı’ meçhul. Duvara harcanan 532 milyon doların göçmenler için harcanmasıyla neler olabileceği tartışılan bir konu.
Hindistan ile Bangladeş arasında yapılmakta olan 3406 km’lik set ise bir başka kriz konusu. Hindistan’ın küçük komşularına göre daha iyi ekonomisi var. Kültürel eski bağlar da olunca Hindistan komşu ülkeler Nepal, Butan, Bangladeş’den göç alıyor. Şu an iktidarda olan Modi’nin Bangladeş sınırına yaptırdığı belki Dünya’nın en uzun setlerinden olacak sınırın asıl sebebinin, müslüman göçmenlere karşı ayrımcı politikalarla seçmenler üzerinde etki yaratmak olduğu düşünülüyor.[4] Pek çok karşılıklı çatışmanın ve insan ölümlerinin sebebi olmuş bir sınır olan Bangladeş ve Hindistan sınırı, kültürel açıdan birbirine çok yakın, 1947 yılına kadar aralarında sınır olmayan halklar arasına set olmuş durumda. 15 yaşındaki Felani Khatun’un babasıyla Hindistan gezisinden dönerken tellere takılıp çığlıklar atarken sınır muhafızları tarafından öldürüldükten sonra çekilen cansız bedeninin teller üzerindeki fotoğrafı, sınır duvarlarında/setlerindeki insan değerini büyük bir acıyla gösteriyor.[5]
ABD ile Meksika arasına örülen sınır seti ise uzun sınır setleri arasında bulunuyor ve yakın zamanda pek çok kez anılarak ‘ün’ kazandı. Toplam 3145 km olan sınırın 1044 km’lik kısmı sınır setleriyle kapatılmış durumda. Set ABD eski başkanı Trump döneminde yalnızca 83 km daha uzatılmış olsa da, zayıf tel örgülerden oluşan setin 727 km’lik bölümü gözetleme kulelerinin olduğu büyük duvarlara dönüştürüldü.[6] Set bölgede yaşayan yarı göçebe yerli halkların yaşam alanlarını böldü.[7] Setlerin bulunduğu bölgenin ekolojisi de zarar görüyor. En az 100 canlının yok olmasına neden olacak ortamları yarattığı idda ediliyor.[8] Meksika-ABD sınırı hem Meksika’dan hem de Orta Amerika’dan pek çok mültecinin geldiği, mülteci ölümlerinin çok yaşandığı bir sınır. Sadece 1998 ve 2017 yılları arasında bile 7216 göçmen ölmüş durumda.[9] Bu nedenle sınırın, duvarlar gözetleme kuleleri ve insani koşullara aykırı mülteci kamplarıyla militarize edilmesine karşı çok fazla tepki oldu. Yerli halklardan[10], Meksika halkından[11] ve Amerikan halkının çoğunluğundan[12] gelen tepkiler sayesinde set konusunda geri adım atılmış oldu. Ancak Biden hükümeti, Trump hükümeti sırasında yapılmış setleri yıkmadı ve hatta set yapılması için yeni araziler satın almaya devam ediyor![13]
Çevresi sarılan yaşam alanları
İsrail altı farklı setle kendini çevrelemiş, bir bakıma kale olmuş bir ülke. Hindistan’da set sayısı üç olsa da Bangladeş gibi ülkeleri çok uzun setlerle adeta çevrelemesiyle bir başka kale ülke! İspanya da Avrupa’nın kalesi ünvanına sahip çünkü Fas toprakları üzerinde, koloni döneminden kalan Ceuta ve Melila isimli topraklarına olan yüksek bağlılığını, bu toprakları kale gibi çevrelemesi ve bir zamanlar oralarda yaşayan Berberilerin oralara adım atmamalarını sağlaması ile göstermiş.
Bu ülkelerden çok farklı bir örnek bulunmakta, o da Suriye. Suriye’nin komşu ülkelere karşı yaptığı sınır setleri yok, ancak Lübnan hariç bütün komşuları Suriye’yi sarmalamış durumda. Ülkelerin sebepleri ortak, mülteciler ve terörizm! Şu an Suriye iç savaşından kaçmak isteyen bir sivilseniz gidecek bir yeriniz yok; etrafınız sarıldı, teslim olun!
Benzer bir durum Afganistan’da yaşanmakta. Sınırları setlerle tamamıyla kapanmış Afganistan’dan kaçmak hiç kolay değil. Afganistan konusu daha da ilginç çünkü Afganistan’dan Avrupa’nın zengin ülkelerine kadar her sınıra duvarlar örülüyor. Afganistan’da Taliban’ın iktidara geleceğinin sinyallerini veren ABD-Taliban görüşmeleri sürerken ülkeler duvarlarını yükseltmeye başlamıştı bile. Kriz büyüyünce ülkeler sınır setlerinin yapımını hızlandırdılar ya da yenilediler. İran-Afganistan, Türkiye-Iran[14], Yunanistan-Türkiye[15], Polonya-Belarus[16] sınırlarına Afganistan krizinden hemen sonra setler örülmeye başlandı. Pek çok Avrupa ülkesi sınırlarını kapadı ve yeni set planları yapıyor. Slovenya-Hırvatistan sınırına set planı yaptığını açıkladı. Hırvatistan Sırbistan’la arasına yeni bir set örebilceğini söylüyor[17]. Macaristan, Hırvatistan sınırını kapattığını açıkladı.[18] Taliban’dan kaçan bir Afganın kabul edileceği bir ülkeye gidebilmesi için metrelerce yüksek pek çok sınır setini aşması gerekti ve hala gerekmekte.
Türkiye’de sınır setleri
Türkiye-İran sınır duvarı, Afganistan krizinden hemen sonra AKP iktidarı tarafından duyuruldu. İnşaatı devam eden duvar 293 km olunca tamamlanacak. İlk etapta 64 km’lik kısmı inşa ediliyor. 4 metre yükselikte olması planan duvarla birlikte derinliği ve genişliği 4 metre olan hendekler de kazılıyor.[19] Valilik hendek uzunluğunun 160 km olacağını söylüyor. Duvar ile hendeğin inşasının 2021 sene sonuna kadar bitmesi planlanıyor. İran sınırının coğrafi yapısı tamamıyla duvar örülmesine müsait olmadığı için duvarın göçmenleri ne kadar etkileyeceği de meçhul. 293 km’lik duvarın İHA’lar ile kontrol edilmesi planlanıyor.
Setler TOKİ’nin Milli Savunma Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı ile yaptığı protokoller gereği davet usulü yaptığı ihaleler ile yaptırılıyor.[20] Suriye Türkiye sınır setinin/duvarının 770 milyon TL’lik kısmı 30 ihaleyle dağıtıldı.[21] Setler ihaleyi alanlar, onların taşeronları pek çok firmaya bırakılmış durumda. Hendekler valilik ve jandarma tarafından yapılıyor, askeri güvenlik kulelerini ise ordu yapıyor.
Daha önce benzer şekilde inşa edilen Türkiye-Suriye setine/duvarına çok benziyor. 911 km’lik Suriye sınırına, genişliği 2 metre, yüksekliği tel örgü ile birlikte 4 metre olan 837 km’lik set örülmüştü.[22] Bu proje de TOKİ tarafından pek çok taşeron firma kullanılarak yapılmıştı. Duvara beton üreten eski AKP Reyhanlı İl Genel Meclisi üyesinin firması ASDUR Beton dahil pek çok taşeron firma AKP’yle bağı olan isimlerden çıkmıştı. Benzer bir ihale sürecinin İran-Türkiye sınır setinde/duvarında ortaya çıkması çok da şaşırtıcı olmaz.
Bu durum aslında küresel olarak büyüyen bir piyasayı da ortaya koyuyor. Sınır setini oluşturan duvar, kuleler, hendekler, tel örgüler yerli olarak üretilse bile, sınır setleri duvarlardan ve tel örgülerden ibaret değil.
Termal kamera sistemleri, yüz tanıma sistemleri, yapay öğrenme, kapsamlı İHA sistemleri hep beraber kullanılan global, devasa bir sınır seti-savaş sanayisi iş birliği gerektiriyor. Öyle ki bu devasa kompleks piyasanın 2025’e kadar %7-8’lik bir büyüme göstererek 65-68 milyar dolarlık bir pazara ulaşması bekleniyor.[23][24] İlginç bir nokta ise Avrupa’nın bu piyasada beklenen büyümesi normalin iki katı kadar, %15 civarı[25] Bunun nedeni biraz araştırınca ortaya çıkıyor. Bu tür kapsamlı set inşaatları için askeri teknoloji sağlayan firmaların en büyükleri Avrupalı. Business of Building Walls isimli raporun açıklamalarına göre set-savaş sanayisi işinden pasta payını toplayan firmalar Fransız Thales, İtalyan Leonardo, Avrupa ortak iştirakı Airbus, İspanyol Indra. Bu firmalarla birlikte ABD bazlı Lockheed Martin, Elbit Systems, General Dynamics, Northrop Grumman ve L3 Technologies bu işlerle uğraşmakta. ABD ve AB’nin hemen arkasından pastadan aslan payını alanlar arasına İsrail katılıyor. İsrail Hava Sanayisi (Israel Aerospace Industries) ve Elbit rapora göre en çok para kazanan firmalar arasında.
Pek çok gösterge bu devasa sınır seti-savaş sanayisi iş birliğinin ve bunun getirdiği para akışının devam edeceğini gösteriyor. Dünyada 2020 sonu itibariyle 82 milyon mülteci ve zorla göç ettirilen insanlar olduğunu düşünürsek[26], büyümek isteyen bir ‘sektör’ için inşa edilecek sınır setlerini meşrulaştıracak mülteci korkusunun/düşmanlığının yayılması kimseyi şok etmese gerek.
Ancak bu duruma karşı çıkanlar da olmadı değil. ABD’de mühendisler ve mimarlar Trump’ın Meksika sınırına örmek istediği duvarı tasarlamayacaklarını açıkladılar. Architecture Lobby isimli mimar birliği ‘Bizim duvarımız değil!’ isimli açıklamalarında mimarların toplumu daha adil, eşit ve güzel yapması gerektiğini söyleyerek duvara karşı olduklarını ilan ettiler. [27]
Güzel haberler vermek gerekirse, Afrika ülkelerinin sınırlarına örülen Yeşil Set’ten bahsedilebilir. Afrika’da hemen şu sıralar Dev Yeşil Duvar ismi verilen, Senegal’den Cibuti’ye bütün Sahara Çölü’nde ağaçlardan oluşan dev bir yeşil set yapılıyor. [28] Afrika’nın kuzeyinden, batısından, doğusundan 20 ülkeyi birleştiren bu proje Sahara Çölü’nün büyümesini engellemek için yapılıyor. İnsanlığın aklını ve gücünü doğru amaçlar için kullandığında setlerin bile Dünya’yı daha iyi yapmak için kullanılabileceğini gösteriyor.
Zeynel Fırat Aydın – Geomatik Mühendisi
[1] https://www.haaretz.com/israel-news/.premium.MAGAZINE-15-years-of-separation-palestinians-cut-off-from-jerusalem-by-a-wall-1.5888001
[2] https://www.jstor.org/stable/24877902
[3] https://www.nytimes.com/2015/11/16/world/middleeast/egypt-israel-border-sudan-refugees-shot.html
[4] https://www.dw.com/en/india-turning-the-bangladeshi-border-into-a-political-issue/a-58580608
[5] https://factsbd.wordpress.com/2013/03/26/felani-15-years-innocent-girl-from-bangladesh-violently-killed-by-indian-border-security-forces-bsf/
[6]https://www.cbp.gov/border-security/along-us-borders/border-wall-system
[7]https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/09/14/AR2006091401827.html
[8]https://phys.org/news/2017-08-border-wall-endangered-species-expert.html
[9]https://web.archive.org/web/20190109174045/https://www.cbp.gov/sites/default/files/assets/documents/2017-Dec/BP%20Southwest%20Border%20Sector%20Deaths%20FY1998%20-%20FY2017.pdf
[10]https://www.washingtonpost.com/nation/2020/09/23/border-wall-construction-protests/
[11]https://www.bbc.com/news/av/world-latin-america-39014561
[12]https://www.thechicagocouncil.org/research/public-opinion-survey/majority-americans-oppose-expanding-us-mexico-border-wall
[13]https://www.politico.com/news/2021/04/15/biden-doj-border-wall-land-482189
[14]https://www.birgun.net/haber/afganistan-daki-goce-karsi-cozum-yuksek-duvar-356014
[15]https://siyasihaber6.org/yunanistan-olasi-goce-karsi-40-kilometrelik-duvar-ordu?fbclid=IwAR2gtjyaQnQZ2e57AAAH74068KfdJSJpzeEGYNNI4mXBWCyDZEmWEkZ01HM
[16]https://www.bbc.com/news/world-europe-58303921
[17]https://www.bbc.com/news/world-europe-34630400
[18]https://www.bbc.com/news/world-europe-34556682
[19] https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-57986643
[20] https://www.dha.com.tr/yurt/iran-sinirina-da-duvar-yapilacak/haber-1508473
[21] https://www.dha.com.tr/yurt/iran-sinirina-da-duvar-yapilacak/haber-1508473
[22] https://www.haberturk.com/kilis-haberleri/82660270-suriye-sinirinda-duvar-yapimi-tamamlandi
[23] https://www.marketresearchfuture.com/reports/border-security-market-1662
[24] https://www.issuewire.com/border-security-system-industry-projected-to-garner-usd-6781-billion-by-2025-flir-systems-lockhee-1631530966252699
[25] https://homelandsecurityresearch.com/reports/smart-borders-immigration-enforcement-border-security-markets-focus-europe/
[26] https://www.unhcr.org/figures-at-a-glance.html
[27] http://architecture-lobby.org/project/notourwall/
[28] https://www.greatgreenwall.org/about-great-green-wall?fbclid=IwAR1pqUKws
haRf6FUbeLUWz2FlOUFPGb2ppIVMwMKmxJ3KkT1HJpuAhteJj8