TÜBİTAK tarafından Bilim ve Teknik Dergisinde yaşanan sansür olayını açıklamak için yapılan kamuoyu duyurusundaki asılsız gerekçeler ve 12 Mart akşamı bir televizyon kanalında Prof. Ömer Cebeci tarafından “iş kazası” şeklinde yorumlanarak Dr. Çiğdem Atakuman’ı suçlayan beyanlar karşısında gerçekleri sunmak amacıyla bu basın açıklamasına gerek duyulmuştur.
TÜBİTAK basın açıklamasında ileri sürülen iddialar aşağıda maddeler halinde yanıtlanmaktadır:
1. Mart 2009 sayısının hazırlanmasında Bilim ve Teknik dergisinin olağan süreçlerinde herhangi bir aksaklık veya Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ve Yayın Yönetmeni Dr. Çiğdem Atakuman’ın bu süreçlerde yetki aşımı söz konusu değildir. Dergi yayın hayatına başladığı tarihten beri uygulanan süreçler Mart 2009 sayısı için işletilmiştir. Bilim ve Toplum Daire Başkanlığı organizasyon şeması ve görev tanımlarına göre dergi yayın yönetmeni, Popüler Bilim Yayınları müdürüne bağlıdır. Çiğdem Atakuman, asaleten yürüttüğü Popüler Bilim Yayınları Müdürlüğü görevinin yanı sıra, Bilim ve Teknik Dergisi adına Basın Savcılığında kayıtlı Sorumlu Yazı İşleri Müdürlüğü, Genel Yayın Yönetmenliği ve tüm bu fonksiyonların bağlı olduğu Bilim ve Toplum Daire başkan Vekilliği görevini yürütmektedir. Bu organizasyon yapısında dergi yayın kurulunun, derginin içeriğiyle ilgili karar alma yetkisi bulunmamaktadır. Karar yetkisi olmayan yayın kurulları bir nevi bilimsel danışmanlık görevi görmekte ve içerik uygunluğu konusunda görüş bildirmektedir. Bu kapsamda, TÜBİTAK Bilim ve Teknik dergisinin yayın kurulunun, derginin içeriği ve kapak konusuna ilişkin herhangi bir karar yetkisi de yoktur.
2. Kaldı ki Prof. Ömer Cebeci yayın kurulu görevine atandığı zamandan bu yana yayın kurulu toplanamamıştır. Yayın kurulunun görevi her yılın son ayında tamamlanır ve yeni isimlerden oluşan bir kadro gelecek yılın ocak ayından itibaren göreve atanır. Yönetmeliğe göre yayın kurulunun üçü kurum içinden beşi de kurum dışından olmak üzere sekiz kişiden oluşması gerekir. Dr. Çiğdem Atakuman, Prof. Ömer Cebeci’ye (Bilim Toplum Daire Başkanlığı’nın bağlı olduğu başkan yardımcılığına getirildiği tarihten itibaren) yayın kurulunun yönetmeliğe uygun olarak oluşturulabilmesi için sürekli olarak girişimde bulunmuş ve birçok isim önermişken Prof. Ömer Cebeci bu isimleri uygun görmemiş, 2008 yılında kurulda görev almış iki kişinin haricinde kimsenin kurula atanmasına onay vermemiştir. Ömer Cebeci, Bilim ve Toplum Daire başkanlığının bağlı olduğu Başkan Yardımcılığı görevine getirildiği Aralık 2008 tarihinden itibaren, aynı dairenin başkan Vekili Dr. Çiğdem Atakuman defalarca kendisiyle iş süreçlerini ve organizasyon yapısını görüşmek için talepte bulunmasına rağmen, “ben seni çağırmadan gelme” ifadesiyle geri çevrilmiştir. Bunun üzerine Çiğdem Atakuman karar bekleyen konuları yazılı, sözlü ve e-mail aracılığıyla kendisine ileterek Ömer Cebeci’nin bu konuları tartışmak için kendisini çağırmasını beklemiştir. Olağan süreçlerde meydana gelen aksamalar, Prof. Ömer Cebeci’nin ilgili Başkan Yardımcılığı ve Yayın Kurulu üyeliği görevine Aralık 2008’de atandığı andan itibaren başlamıştır.
3. Küresel İklim Değişikliği ana temasının Bilim ve Teknik dergisinin Mart 2009 sayısı için kapak olarak kararlaştırılmış olduğuna ilişkin herhangi bir karar yoktur. Küresel İklim Değişikliği temasının Bilim ve Teknik dergisinde iki ana temadan biri olarak yer alacağı doğrudur; ancak kapak konusu olarak kararlaştırılmamıştır. Bu konuda da tıpkı dergide yayımlanacak diğer konular gibi editoryal ve görsel çalışmalar sürdürülmüştür. İddia edildiği gibi 27 Şubat 2009 tarihinde Dr. Çiğdem Atakuman tarafından TÜBİTAK Başkan Yardımcısı Prof. Ömer Cebeci’ye hiç bir surette bu konunun kapak olacağı bildirilmemiştir.
4. Bilim ve Teknik Dergisinin Mart sayısı, Darwin’in doğumunun 200. yılı ve Türlerin Kökeni kitabının yayımlanışının 150. yılı nedeniyle tüm dünyanın en önemli bilim kurumlarının ve en prestijli bilim dergilerinin yaptığı gibi, doğal olarak Darwin’e ayrılmıştır. Konu ile ilgili çalışmalar, söylendiği gibi bir “haftasonu operasyonu” sonucu değidir. Yazı çalışmaları, derginin Şubat sayısı basıma verildiği andan itibaren başlatılmıştır.
5. TÜBİTAK’ın basın açıklamasında konu edilen ‘Yayın Dünyası’ sayfalarının dergide yer alması, Darwin sansürünün ardından Dr. Çiğdem Atakuman’ın ısrarıyla gerçekleşebilmiştir. Dergiye 16 sayfanın eklenmesi , ileri sürüldüğü gibi rutin yayın süreçlerinin dışında değil, tümüyle matbaa ile yapılan teknik şartnameye uygun olarak ve insiyatif dahilinde teknik yönetmenin önerisiyle kararlaştırılmıştır. Bilindiği gibi Bilim ve Teknik dergisi Ocak 2009 tarihinden itibaren yeni formatı ve sayfa tasarımıyla yayın hayatını sürdürmektedir. Mart sayısına kadar geçen 2 ay boyunca okurlardan gelen “sayfa sayısının azlığı” ve diğer tepkiler üzerine önce Şubat sayısında tasarıma ilişkin yenilikler yapılmış, Mart sayısında da gelen yazıların fazlalığı nedeniyle derginin 112 sayfa olarak yayımlanmasına karar verilmiştir. Bu yenilikler Şubat sayısında Dr. Çiğdem Atakuman tarafından kaleme alınan iki sayfalık bir yazıyla okurlarla paylaşılmıştır.
6. Bilim ve Teknik Dergisi çalışanları yıllardır dergiyi yayına hazırlamak amacıyla ve büyük bir özveri ile ‘hafta sonu çalışmaları’ yapmaktadır. Dolayısıyla, hafta sonu çalışmaları, özellikle Mart 2009 sayısı için gizli bir operasyon olarak planlanmamıştır.
7. İddia edildiği gibi 2 Mart Pazartesi sabahı derginin son hali Prof. Ömer Cebeci’nin görüşüne sunulmamıştır. Tersine Prof. Ömer Cebeci kendi insiyatifi ile, Dr. Atakuman’ın görevli olarak şehir dışında bulunduğu bir sırada, derginin teknik yönetmenini aramış, derginin son halini görmek istemiştir. Derginin değiştirilme süreci Dr. Çiğdem Atakuman’ın yokluğunda bu şekilde başlamıştır.
8. Darwin Yılı teması “bir uzman yardımcısı” tarafından kaleme alınmıştır. Ancak bu uzman yardımcısı, Biyoloji alanında lisans ve yüksek lisans derecelerine sahip başarılı bir biyologtur. Bu yetkinliği ile, ayni kişinin daha önceki sayılarda yayımlanan yazıları geri çevrilmemiş olmasına karşın, Darwin yazısının “uzman yardımcısı” sıfatıyla geri çevrilmesi anlaşılabilecek bir durum değildir. Üstelik daha önce yayımlanan yazılar, kesinlikle daha alt düzeyde uzmanlık gerektiren yazılar değildir.
9. İddia edildiği gibi, Dr. Çiğdem Atakuman “yaptığı yanlışın farkına varmamış”, tersine bunun bir yanlışlık olmadığını ileri sürmüştür. Dergi içeriğinin ve kapağın yeniden hazırlanması Dr. Çiğdem Atakuman’ın kendi insiyatifiyle değil, tümüyle Prof. Ömer Cebeci tarafından gerçekleştirilmiştir. Kapak konusunun son anda Küresel İklim Değişikliği temasına dönüşmesi de derginin ikinci ağırlıklı teması olması nedeniyledir. Derginin basıma gönderilme talimatını vermek doğal olarak Dr. Çiğdem Atakuman’a aittir; fakat bu talimat yukarıda söylendiği gibi Prof. Ömer Cebeci’nin ısrarı ve baskısıyla verilmiştir.
10. 4 Mart günü, havaalanından doğrudan görevinin başına dönen Dr.Çiğdem Atakuman Ömer Cebeci ile görüşmek üzere defalarca girişimde bulunmuş ancak 6 Mart akşam üstü Prof. Ömer Cebeci’nin makamına çağrılmıştır. Kendisine, Darwin konusunun “Türkiye’nin içinde bulunduğu hassas ortamda provokatif bir konu” olduğu söylenmiş ve bu nedenle yalnızca popüler bilim yayınlarıyla ilgili görevlerinden değil, 15 aydır sürdürdüğü TÜBİTAK Bilim ve Toplum Daire Başkanı Vekilliği dahil tüm görevlerinden alındığı ve başka bir birimde “uzman” kadrosuyla görevlendirileceği sözlü olarak bildirilmiştir. Buna gerekçe olarak da yetki aşımı konusu hiç gündeme getirilmemiş, onun yerine “böylesine hassas bir konuda yanlış sezgilerle hareket etmesinden dolayı güven ilişkisinin zedelenmesi” öne sürülmüştür.
11. Basın açıklamasında gururla sözü edilen Ernst Mayr’ın ‘’Biyoloji Budur’’ adlı kitabı ise bu yönetim tarafından değil, daha önceki yönetimler tarafından yayım sürecine alınıp çeviri aşamasına gelmesine karşın ancak Dr. Çiğdem Atakuman’ın kişisel çabasıyla yayın programında yıllardır beklemekte olduğu raflardan çıkarılarak gündeme alınmıştır.
12. Basın açıklamasında yer alan, “Darwin Yılı olan 2009 yılında da bu konu, TÜBİTAK Bilim ve Teknik dergisinde detaylı ve yeterli olarak ele alınacaktır. TÜBİTAK Bilim ve Teknik dergisinin bir sayısı bu konuya tahsis edilecektir” ifadesi, Türkiye ve dünyada ortaya konan tepkiler üzerine hızla alınmış bir karardır. Bu karardan ne yayın kurulunun ne de derginin halihazırda resmen görevden alınmamış olan Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ve Yayın Yönetmeni Dr. Atakuman’ın haberi yoktur.
13. Basında “Darwin sansürü” diye anılan olay sıradan bir iddia değil, tümüyle bir gerçektir. Dolayısıyla kurumu ve çalışanlarını “derinden yaralayan” olay da bu gerçeğin ortaya çıkarılması değil, Prof. Ömer Cebeci’nin bu skandala yol açan bilim dışı, kişisel tavrıdır.
Tüm süreç detaylı olarak aşağıda belirtildiği şekilde gelişmiştir:
Bilim ve Teknik dergisinin her sayısının yayına hazırlanma sürecinde olduğu gibi Mart sayısının içeriği, Şubat sayısı çıktıktan sonra, yayın yönetmeninin yazarlarla birlikte yapmış olduğu toplantıda belirlenmiştir. Yazılar doğal hazırlık süreçlerinden geçtikten sonra ayın son haftasında baskıya hazırlanma sürecine girmiştir. Darwin yazıları da diğer yazılar gibi bu süreçlerden geçmiş ve bir ay öncesinden hazırlanmaya başlanmıştır. Dergi kapağı 28 Şubat Cumartesi günü baskıya hazırlanmıştır. Dr. Çiğdem Atakuman, ayni gün içerisinde içerikle ilgili son kontrolleri de yaptıktan sonra dergiyi matbaaya gönderilmek üzere teknik yönetmene teslim etmiş ve 1 Mart Pazar günü görevli olarak Antalya’da düzenlenen üniversitelere yönelik mali bilgilendirme toplantısına gitmiştir.
Daha önce herhangi bir şekilde derginin işleyiş süreçlerine müdahil olmayan ve bu konuda bir talebi de bulunmayan Prof. Ömer Cebeci 2 Mart Pazartesi günü bu sayıyı özellikle görmek istemiştir. Dergi, Prof. Ömer Cebeci’ye teknik yönetmen tarafından sunulmuştur. Darwin ile ilgili kapak ve Darwin ile ilgili yazıları gören Prof. Ömer Cebeci, derginin basım sürecinin durdurulmasını söylemiştir. Böylece başlayan süreçte Prof. Ömer Cebeci Dr. Çiğdem Atakuman’ı arayarak durumu bildirmiş ve derginin Darwinle ilgili kapak ve yazılarının çıkarılmasını istemiştir. Kapak değişikliğinin önüne geçmek ve dergideki Darwin yazılarını yayımlayabilmek amacıyla Prof. Ömer Cebeci’yi birkaç kez arayan Dr. Çiğdem Atakuman tüm çabalarına rağmen Prof. Ömer Cebeci’nin kararını değiştirememiştir. Eğer bir yetki aşımı varsa, bu yetki aşımı (basın savcılığında sorumlu yazı işleri müdürü olarak kayıtlı) Dr. Çiğdem Atakuman’ın yetkilerine karşı Prof. Ömer Cebeci tarafından yapılmıştır. Darwin Yılı’nın kutlanmasıyla ilgili olarak Mart sayısında kalan iki sayfalık Yayın Dünyası yazısı ancak Dr. Çiğdem Atakuman’ın ısrarıyla dergide yer bulabilmiştir.
Dr. Çiğdem Atakuman, Antalya’dan döndüğü 4 Mart Çarşamba günü havaalanından doğruca kuruma gitmiş ve 12.30 gibi Prof. Ömer Cebeci’nin sekreterine geldiğini bildirerek gelişmelerle ilgili görüşme talebinde bulunmuştur. Randevu talebine karşılık alamayan Dr. Çiğdem Atakuman derginin Nisan sayısının içeriğini hazırlamak üzere dergi çalışanlarıyla toplanmıştır. 5 Mart Perşembe günü Nisan sayısının içeriğinin ilk hazırlıkları tamamlanmış ve yazarlar çalışmalarına başlamıştır. Daireyle ilgili diğer görevlerini de sürdürmeye devam eden Dr. Çiğdem Atakuman, 6 Mart Cuma günü 15.30 dolayında Prof. Ömer Cebeci’nin makamına çağrılmıştır. Kendisinin TEYDEB’e uzman olarak görevlendirilmesinin uygun görüldüğü “sözlü olarak ” bildirilmiştir. Buna gerekçe olarak da Prof. Ömer Cebeci, “Dr. Çiğdem Atakuman’ın Darwin’i kapak yaparak büyük bir hata yaptığını ve böylesine büyük bir hata yapma kapasitesine sahip birisiyle çalışamayacağını” göstermiştir. Bu konuşma sırasında, Dr. Çiğdem Atakuman’a ancak 6 Mart Cuma günü bildirilen görev değişim kararının aslında kendisinin Antalya’da olduğu 2 Mart Pazartesi günü alındığı söylenmiştir. Bu karar alınırken durumun Çiğdem Atakuman’ın yetkilisi olduğu Daire Başkanlığı altında çalışan Sözleşmeler Müdürü ve Akademik Yayınlar Müdürü ile görüşüldüğü söylenmiştir. Bu durum daha sonra adı geçen müdürler tarafından da teyit edilmiş ve kararın Çiğdem Atakuman’ın “kasıtlı” olarak böyle bir eylemde bulunduğu şüphesi üzerine verildiği bu kişier tarafından Çiğdem Atakuman’a söylenmiştir.
9 Mart Pazartesi günü, kendisine sözle ifade edilen görev değişikliği kararının resmi tebligatını bekleyen Dr. Çiğdem Atakuman’a böyle bir tebligat yapılmamıştır. Dr. Çiğdem Atakuman bu tebligatı beklerken basında yer alan açıklamalara göre aynı gün Prof. Ömer Cebeci olaydan ve Darwin ile ilgili kapaktan haberdar olmadığı ve Çiğdem Atakuman’ın görevinin başında olduğu yönünde bir açıklama yapmıştır. Olayların başlangıcından bu yana yalnızca “Çiğdem Hanım görevinin başındadır” demekle yetinen üst yönetim yapılan basın açıklamasında, halen resmen tebliğ edilmeyen bu görev değişikliğini itiraf etmiştir. Kapaktan haberdar olmadığını söylediği 9 Mart Pazartesi akşamı bir televizyon kanalında “var olmadığı söylenen” kapak kamuoyuna sunulmuş ve sansür olayı açığa çıkarılmıştır.
Dr. Çiğdem Atakuman, bu haberin yayınlandığı günden bu yana resmi bir tebligat almamıştır. Olayın kamuoyunda yarattığı tepki üzerine bir süre sessiz kalan TÜBİTAK, 12 Mart tarihli resmi basın açıklamasında, “Dr. Çiğdem Atakuman’ın görevden alınması ve Darwin’e sansür yapılması söz konusu değildir” demeciyle yetinmiştir.
12 Mart günü kurumda görevinin başında olan Çiğdem Atakuman kurum iç denetim görevlileri tarafından odasında iki etapta gerçekleştirilen araştırma mahiyetli bir sorguya tabii tutulmuştur.
Akşam saatlerinde, Prof. Ömer Cebeci, tüm daire başkanlığı çalışanlarının ve yayın kurulu üyelerinin katıldığı ancak Bilim ve Teknik Yayın Kurulu üyelerinden hiçbirinin katılmadığı bir toplantı yapmış ve katılımcılara, Çiğdem Atakuman’ın görevinden alınmadığını ancak yerini terk ettiğini ve bu durumda Dairenin ve derginin bir yöneticiye ihtiyacı olduğunu söylemiştir.
TÜBİTAK yönetimi “Darwin sansürü”nü yukarıda açıklandığı gibi asılsız gerekçelerle inkar etmeyi sürdürmüştür. İnkar etmekle de kalmamış, uluslararası camianın yoğun baskıları üzerine olayı Dr. Çiğdem Atakuman’ın üzerine yıkarak kendilerini aklama yoluna gitmişlerdir. Bu süreç içinde Dr. Atakuman hiçbir şekilde basınla görüşmemiş, TÜBİTAK’tan kendisine ve kamuoyuna yapılacak resmi açıklamayı beklemiştir. Ne var ki yapılan basın açıklamasında bulunan kasıtlı yanlış beyanlar nedeniyle bu açıklamayı yapma gereği duymuştur. Tüm bunlar aslında bir bilim insanının onurunu, Bilim ve Teknik Dergisinin saygınlığını ve bilimsel düşünceyi koruma çabasıdır.
Dr. Çiğdem Atakuman, ODTÜ Kimya Mühendisliği mezunu olup, Arkeometri Ana Bilim Dalında yüksek lisans derecesini almış, doktora çalışmalarını Amerika’da Kaliforniya Üniversitesi’nde (UCLA’de) arkeoloji üzerine yapmıştır. TÜBİTAK’ta yürütmekte olduğu tüm üst düzey görevlerine, Eylül 2007’de, tamamen Özgeçmişi ile ilgili değerlendirme sonucunda, Türkiye’de Bilim ve Toplum alanında faaliyet gösteren ender kişilerden biri olduğu, ve Bilim ve Toplum Dairesi’nde üst düzey yetişmiş eleman eksikliğini kapatmak amacıyla getirilmiştir. Bu görevinden önce Dr. Atakuman, ODTÜ Bilim ve Teknoloji Müzesinin Kurulmasında görev almış ve ODTÜ Toplum ve Bilim Merkezinin kurucularından biri olarak Müdür Yardımcılığı görevlerini yürütmüş, Arkeometri ve Yerleşim Arkeolojisi ABD’nda dersler vermiştir.
Dr. Atakuman’ın, TÜBİTAK’taki görevine başlayana kadar TÜBİTAK Başkanı Sayın Prof. Dr. Nüket Yetiş veya Prof. Dr. Ömer Cebeci ile hiçbir ilişkisi olmamıştır.
Kamuoyuna saygı ile duyurulur.
Dr. Çiğdem Atakuman