Seçime günler kaldı: ‘Seçim günü nelere dikkat etmeli?’

1 Kasım seçimlerine günler kaldı. Seçim günü verdiği oya sahip çıkmak isteyen herkes sandık kurulu görevlisi veya müşahit olarak sandık başında olacak. Seçim günü nelere dikkat edilmesi gerektiği, sandık kurulu görevlileri ve müşahitlerin ne yapacağını derledik

Sandık Kurulu kimlerden oluşur?

Sandık kurulu sandık başkanı, bir görevli memur ve 5 kişi de son genel seçimlerde en yüksek oyu almış partilerin temsilcilerinden oluşur. Bu 7 kişi YSK tarafından atanır ve tutanakların altına imza atma hakları vardır. Bu görevliler sandık kuruluna atandıklarından itibaren kimlikleri tamamen tarafsızlık üzerine kurulu olması gerekir.

Bu kişiler dışında başka kimler sandık çevresinde bulunabilir? Seçime 5’ten daha fazla parti giriyor bu partiler seçimi nasıl izleyecekler?

Müşahitlik işte buradan doğmuş bir görev

Müşahit kimdir ve müşahit kartı ne işe yarar?
YSK tarafından sandık başına fiziksel olarak seçime giren bütün partilerden görevli koyulamayacağı için bunun yerine o partileri temsilen birilerinin seçimin şeffaf yürüdüğünü gözlemlemesi için bulunmasına karar verilmiştir . Bu kişilere de müşahit denir. Müşahitlere partiler adına başından sonuna kadar sandık başında seçimi izleme hakkı, tutanak tutma hakkı ve süreci YSK’ya kadar takip etme hakkı verilmiştir. Kanuna göre siyasi partilerin müşahitlerinin siyasi parti üyesi olma zorunluluğu yoktur. Her vatandaş kendi oy kullandığı sandıkta seçimi izleme hakkına da sahiptir.

Müşahit kartı siyasi partilerden alınır. Müşahitler ihtiyaç olan tüm sandıklarda seçimi takip edebilir.

Müşahitlik kartı ile:

• Oy verme sürecini başından sonuna kadar izleyebilir
• Oyların ilçe seçim kuruluna teslimine kadar olan sürece eşlik edebilir
• Gerekli durumlarda uyarı ve itirazlarda bulunabilir
• Müşahitler sandık sonuç tutanağının mühürlü ve ıslak imzalı bir nüshasını talep edebilir.

Seçim güvenliği eğitimi: ‘bizOYuz’ (Video haber)

Seçimden önce nelere dikkat edilmeli?

• Görevliler seçim günü yanlarında bulundurmak üzere yiyecek ve su hazır etmeli. Seçim günü sandık civarında bunların temin edilememesi durumunda sandık başının terk edilmemesi için mutlaka tedbirli olunması gerekir.
• Bunun yanı sıra yedek pili olan el feneri, şarjı dolu olan cep telefonu, kağıt, kalem, karbon kağıdı, kimlik kartı, müşahitlik kartı bulundurulması gerekmekir.
• Görevliler kendilerini bir gece önce sabah saat 6.00’da sandık başında olacak şekilde hazırlamalı.
• Seçim günü sandığa giderken görevlilerin, seçim yasakları başladığı için görünür herhangi bir siyasi sembol, siyasi parti logosu taşıması yasaktır. Bunların taşınması durumunda sandık civarına girmek yasaktır.

Seçim günü oy kullanma işlemi başlamadan yapılması gerekenler

• Seçim günü görevli bulunan yerde ilk olarak müşahitler kendini sandık kuruluna tanıtmalı ve sonuç tutanağından bir nüsha da kendisinin istediğini belirtmelidir.
• Seçim günü sandıkta yaşanan her şey tutanak defterine kaydedilir. İtiraz ve diğer önemli hususların gün boyu bu tutanak defterine kaydedildiğinden emin olunması gerekir.
• Sabah YSK’nın atadığı sandık kurulu görevlilerinden en az 4 kişimin orada bulunması durumunda saat 7.00’da sandık kurulunun oluşturulması gerekir. En az 4 kişinin orada bulunmaması durumunda ise genelgeye göre başka bir kişi sandık kuruluna seçilir, tutanağa yazılır ve kurul oluşturulur.
• Daha sonra geç kalan görevli gelse dahi yerine atanan kişi o görevden alınamaz. Bu nedenle müşahitlerin erken saatte sandık başında bulunması önemlidir.
• Seçim başlamadan önce daha önceden sandık başkanına verilen çuvalların açılmasının takip ve kontrol edilmesi de başka bir önemli husustur. Bu çuvalın içerisinde pusula, mühür, zarf, tutanak defteri bulunur. Çuvaldan çıkan pusula ve zarfların mühürsüz olması gerekmektedir. Açıldıktan sonra ise kurul önünde mühürlenmesi gerekir.
• Sandık başkanı çuvalı açtığında müşahitlerin ya o sandığın seçmeni ya da herhangi bir siyasi partinin temsilcisi olarak her sandıkta zarfların sayımına, sayıların tek tek tutanak defterine kayıt edilmesine tanık olma hakkı var.
• Bunun yanı sıra zarfların sandığa ait mühürle mühürlenme sürecinin de takip edilmesi gerekir. Zarfların üzerinde zaten önce ilçe seçim kuruluna ait ya da YSK mühürü vardır. Ancak sandık başkanına zimmetlenmiş üzerinde sandığın numarası bulunan mühür sabah burada zarfa basılır. Aynı şekilde oy pusulalarının arkasına da üzerinde sandık numarası bulunan mühür basılır. Bu mühürleme sürecinde sandık kurulu ile birlikte mühürlerin zarf ve pusulaların arkasında tam olarak nereye basılacağının kararlaştırılması gerekir. Çünkü mühürler küçük ve koyu renklidir. Oy sayımı sırasında mühür müşahitlere belli bir mesafeden gösterilecektir başkan tarafından. Bu durumda sandık numarasının o mesafeden görülmesi zor olacaktır. Ancak daha önceden kararlaştırılandan farklı bir yere basılmış mühür görüldüğü durumda ona yakından bakma talebi edilebilir. Böylelikle o zarfın üzerinde başka bir yerden gelen mühür varsa pusulanın üzerinde bunun tespit edilmesi sağlanacaktır.
• Oy kullanma işlemi saat 8.00’de başlamadan önce sandıkların kontrol edilip içinde zarf olup olmadığı kontrol edilmeli. Eğer kanunen seçim başlama saatinden önce usulsüz olarak sandığa zarf atıldığı tespit edilirse bunun tutanağa geçirilmesi gerekir.

Tutanak defteri nedir?
Tutanak defteri seçim günü orada yaşanan her şeyin kayıt altına alındığı defterdir. Her tutanak defterinin üzerinde bulunduğu sandığın numarası yazar. Bu defter sandık başkanına zimmetlidir. Kurulun oluşturulduğu 6.00-7.00’den seçimin sona erip seçim çuvalına girene kadar her şey bu deftere tek tek yazılır.

Oy verme işlemi başladıktan sonra yapılması gerekenler

• Seçmen listesinde kayıtlı olan seçmenler, fotoğraflı ve TC kimlik numarası bulunan kimlik belgesini göstermek zorundadır.
• Okuma yazma bilmeyen seçmenlerin yanına başka birinin girmesi yasaktır.
• İstisnası olarak ise görme engelli ve elini kullanamayacak şekilde fiziksel engeli bulunan seçmenlere akrabaları refakat edebilir. Bu seçmenlerin yanında yakını bulunmaması durumda ise seçim alanında bulunan herhangi birinden yardım istenir. Refakati sadece bir kişi gerçekleştirebilir ve bu kişi daha sonra başka bir kişiye refakat edemez. Refakat pusulanın yüksek sesle okunması suretiyle gerçekleşir. Burada önemli olan ise sandık kurulunda görevli olan 7 kişi hiçbir şekilde oy kullanma sürecinde kabinde bulunamaz, refakat edemez.
• Kabinde oy kullanılırken fotoğraf çekilmesi ve telefonla konuşulması yasaktır.
• Seçmenlerin listedeki bölümde kendi isimlerinin karşısına imza atmaları kontrol edilmeli, başka bir kişinin isminin bulunduğu alana imza atılmamalıdır. Eğer bir seçmen başka bir seçmenin yerine imza atmışsa diğer seçmen geldiğinde oy kullanamayacaktır. Bu durum ise tutanak defterine kaydedilmelidir.
• Güvenliği sağlamakla yükümlü kolluk kuvvetleri (polis, jandarma vs.) oylarını görev yerlerindeki oylarını görev yerindeki bir sandıkta kullanabilir. Bu durumda “ÖRNEK 142” olarak bilinen görev belgelerini sandık başkanına teslim etmelidirler. Bu belgenin orijinal olduğu kontrol edildikten sonra tutanak defterine kaydedilmelidir. Çoğaltılmış bir belge olmamalıdır.
• Oy verme işlemi sırasında herhangi bir sorun ile karşılaşıldığında önce sandık görevlisine sözlü olarak bildirilmeli. Sandık başkanı ve görevlileri uyarıları dikkate almadığı durumda itiraz/şikayet dilekçesi doldurarak kurula sunulur. Sandık kurulu itiraz dilekçesini reddederse muhalefet şerhi koydurabilmek için sandık kurulundan bir kişi ile ikinci dilekçe ikinci bir dilekçe hazırlanmalı. Muhalefet şerhi dilekçesini müşahit kendisi hazırlayamaz, bunu sandık görevlilerinin birisinden istemesi gerekir. Daha sonra şikayet ve muhalefet şerhinin tutanak defterine işlenmesi gerekir. Müşahitlerin kendilerinin tutanak tutması durumunda sandık başkanı veya sandık görevlilerinin imzalanmasının sağlanması gerekir. Tutanaklar iki nüsha halinde her ikisinin de imzalı olması sağlanmalı ve bir nüshasının hazırlayanın kendisinde kalması gerekir. Tutanaklar müşahitlerin yanında getirdikleri karbon kağıdı ile çoğaltılmalı ancak her birine ıslak imza atılmalıdır ve mümkünde TC kimlik numarası ve iletişim numarası da eklenmelidir. Bu tutanaklar daha sonra ilçe seçim kuruluna gönderilmelidir.

Oy verme işlemi bittikten sonra yapılacak olanlar
Oy kullanma işlemi 17.00’de sona erer. Kayıtlı tüm seçmenler oy kullanmış olsalar dahi, 17.00’den önce seçim sona erdirilemez ve sayıma geçilemez.
Saat 17.00’de kapıda bekleyen seçmen varsa, kimlikleri alınır ve yalnızca o seçmenlerin oy kullanmasına izin verilir.

OYLARIN SAYILMASI

Oylar nasıl sayılır?

• Sayım işlemine geçilmeden önce dışarıda kalan fazla zarf ve pusulalar sayılır, mühürleri kontrol edilir ve tutanak defterine kaydedilir.
• Daha sonra listelerdeki imzalar sayılıp kaç kişinin oy kullandığı tespit edilir. Bu işlem sandıktan kaç tane zarf çıkması gerektiğini gösterir.
• Sandık açıldığında öncelikle zarflar sayılır, geçerli ve geçersiz olan zarflar ayrılır. Zarflar sayıldığında eğer sandıktan listedeki sayıdan fazla zarf çıkarsa önce geçersiz zarflar elenir ve hala fazla zarf varsa bu durumda sandık başkanı fazla olan sayı kadar zarfla arasından seçerek bunları kuruldaki herkesin gözü önünde yakarak imha eder. Bu da tutanak defterine kaydedilir.

Geçersiz zarflar: Sandık kurulunca verilenden farklı renk, büyüklük veya şekilde olan, YSK amblemi taşımayan, sandığa ait mührü taşımayan, yırtılmış, üzerinde farklı bir imza, işaret, simge taşıyan zarflar geçersizdir.

Geçersiz zarflar açılmadan sayılır, paketlenir ve paketin üzeri mühürlenir. Geçersizlik sebepleri belirtilerek tutanak defterine yazılır.
Bütün bu işlemlerin ardından artık oy sayımına geçilir. Oy sayım işleminde sandık başkanı salonda bulunan herkesin görebileceği şekilde ortaya geçer.

• İki yanına da birer sandık görevlisi geçer.
• Sandık başkanı oyların içine konulacağı çuvalın boş olduğunu gösterir.
• Sandık başkanı zarfları tek tek açar ve tercih/evet mührü görülecek şekilde havaya kaldırarak herkesi görmesini sağlar. Müşahitler mührü göremedikleri durumda sandık başkanından tekrar pusulayı görmek isteme hakkına sahiptir.
• Diğer iki sandık görevlisi de birbirini görmeyecek şekilde oyların dağılımı için çizelge tutar.
• Pusulaların sayılması sırasında da geçerli ve geçersiz olarak ayrılır. Bu işlem ya tek tek sayarken eleyerek ya da en başta geçersiz olabilecek olanlar bir kenara ayrılır ve bunlar daha sonra değerlendirilir.

Geçersiz pusulalar:  Sandık kurulunca verilenden farklı büyüklük, renk ya da şekilde olan; bütünlüğü bozulacak şekilde yırtılmış olan; YSK filigranı taşımayan, sandığa ait mührü taşımayan; üzerinde farklı bir yazı, imza, işaret simge taşıyan pusulalar geçersizdir.

Bunların yanı sıra mühür basılmamış, boş bırakılmış, işaret yerinden başka bir parti işaret alanına doğru taşmış, aynı anda birden fazla yere mühür basılmış, üzerine herhangi bir yazı/işaret konulmuş pusulalar da geçersizdir ve bunların tutanağa işlenmesi gerekir.

Zarfın içinden el ilanı, broşür ya da özel bir işaret, yazı veya şekil taşıyan ya da işaret amacı taşıyan herhangi bir madde çıkması halinde, aynı zarftan çıkan oy pusulası da geçersizdir. Ve tutanakta“hesaba katılmayan” alanına yazılır.

Mühür basıldıktan sonra içe doğru katlanmış ve mühür kurumadığı için karşı alana da bulaşmış olan pusulalar geçersiz değildir. Çünkü diğer tarafta mühür ters olarak görünecek ve aslında hangi partiye oy verildiği açıkça ortada olacaktır.

Geçersiz oylar en sonda sayılır, paketlenir ve paketin üzeri mühürlenir. Geçersizlik gerekçeleri belirtilerek tutanak defterine yazılır.

Oy sayımı bittikten sonra

• Sayım bittikten sonra gerekli bilgilerin ve oy sayılarının tutanağa işlenmesi gerekir.
• Müşahitler tutanağın bir nüshasını temsil ettiği siyasi parti adına alacağını sandık başkanına tekrar hatırlatmalı ve nüshayı almalıdır. Müşahitler aynı zamanda sonuç tutanağı hazırlanırken bilgilerin doğru şekilde doğru yerlere yazıldığını kontrol etmeli.

Seçim günü ‘oy hırsızlarının’ yöntemlerini bilelim
30 Mart yerel seçimlerinde oldukça fazla kayda geçen hile ve sandığa müdahale vardı. 7 Haziran genel seçimlerinde ise oy hırsızlarına karşı oylarına sahip çıkanların oluşturduğu halk seferberliğiyle birçok hile ve sandığa müdahale yöntemleri engellendi. AKP’nin yerel seçimlerde kullandığı hile yöntemleri ise şöyle;

‘Sandığı tutmak’ için ‘oy hırsızlarının’ yöntemlerini bilelim

Müşahitler sınıftan dışarı, AKP’liler kabinden içeri
Oy kullanma işlemlerini izleme hakkı bulunan müşahitler sabah saatlerinde sandık başkanları tarafından sınıflara alınmadı. Israr eden müşahitlerin bazıları polis zoruyla sınıflardan çıkarıldı. Engellenme oy sayımında da sürdü. Türkiye’nin pek çok kentinde sandık başkanları seçmenlerle birlikte kabinlere girmeye çalıştı.  Örneğin Ankara Akyurt’ta kabine üç kişinin birlikte girmesi tutanak altına alındı ancak yapılan şikayetten sonuç çıkmadı.

Bir kişi beş oy
Sandıklarda bazı kişiler başkalarının yerine de imza atarak oy kullandı. Oy kullanmak için sınıflara gelenler adlarının karşısında imza gördü, bu gerekçeyle bazı seçmenlerin oy kullanması engellendi. Örneğin, Bursa Orhangazi’de bir kişinin 5 kişinin yerine oy kullandığı tespit edildi. Mükerrer seçmen yaratmak, adreslere nakletmek, arsa ve metruk binaları adres olarak göstermek, yabancılara oy kullandırmak, ölüler adına oy kullanmak uygulanan yöntemlerden.

Sınıflar propaganda alanı
AKP’nin belediye başkan adayları ve üyeleri seçim çalışmalarını sandık başlarına kadar taşıdı. Sandık sandık gezerek propaganda yapanlara, seçim bildirisi dağıtanlara, pankart ve flama asanlara tanık olundu. Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkan Adayı Harun Karacan, sınıflarda sandık görevlilerini tehdit etti. Ankara’da AKP mühürlü pusulayı sandığa atıp boş pusulayı götürenlere para dağıtanlar yakalandı.

‘Trafoya kedi girdi’
30 Mart seçimleri Türkiye tarihinin “en karanlık seçimi” sıfatını da fazlasıyla hak etti. Oy sayımı sırasında 20’den fazla kentte elektrikler kesildi. Mersin-Tarsus günün büyük kısmını elektriksiz geçirdi. Antep’te oylar mum ışıklarında sayıldı. 9 noktada elektriğin eşzamanlı kesildiği Eskişehir’de oy dolu çuvalı kaçırmaya çalışan AKP’li görevliler yakalandı, pek çok kentte çöplerden oy dolu çuvallar çıktı. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız ise kesintileri, seçimlere damga vuran o cümleyle açıkladı: “Trafoya kedi girmiştir.”

Hilede sınır yok
Asker ve polis baskısı ile yönlendirme, sandıkların kaçırılması, sandık tutanağının sahte imzayla düzenlenmesi, bazı oyların geçersiz sayılması, bazı parti görevlilerinin başka parti kontenjanına yazdırılmaları, sandık kurulunda üyesi olmayan partilerin oylarının paylaşılması, gelmeyen seçmenler adına oy kullanılması, sandık tutanağının imzalı örneğinin kurul üyelerine verilmemesi, seçim sonucunda oy torbasının yolda değiştirilmesi, seçim kurullarında sandıklardan gelen sonuçları YSK sistemine geçirirken yapılan oynamalar da diğer önemli hile yöntemleri.

Kaynak: Sendika.Org