Raydan çıkan metro, yanan halk otobüsü, türlü türlü kazaların adresi metrobüs, üstümüze çöken üst geçit, duraklara dalan toplu taşıma araçları…Bu örneklerin her biri ne yazık ki yaşanmış bir ulaşım faciası. Ulaşım hizmetlerinin piyasalaştırılması evine, işine, okuluna, hastaneye giden halkın sağlıklı ve güvenli ulaşım hakkını elinden alıyor.
Tekerleğin icadından toplu ulaşıma
Ulaşım, bir nesnenin veya bir kişinin bulunduğu yerden farklı bir yere aktarılmasıdır. Milattan önce 3000’li yıllarda tekerleğin icadıyla başlayan bu taşınım, bugün kent yaşamının damarları işlevini gören bir kamusal hizmettir.
Toplumsal yaşamda ulaşım, toplu ulaşım olarak adlandırılan yüksek kapasiteli araçlarla gerçekleştirilen ulaşım modelidir. Ulaşım sistemlerinin güvenliğini; planlama, ulaşım araçlarının güvenliği ve ulaşım araçlarının sürücüleri belirler.
Ulaşım planlaması
Ulaşım sistemlerinin planı halkın güvenliği ile doğrudan alakalıdır. Tekniğine uygun olmayan yol inşaatları, yetersiz ve hatalı trafik işaretlemeleri, temel ulaşım planlama ilkeleri ve bilimsel veriler yok sayılarak siyasi kaygılarla hızlandırılarak yapılan ulaşım hatları, toplu ulaştırma araçlarının güvenliğini de ortadan kaldırır.
Örneğin İstanbul’da gün içinde on binlerce insanın kullandığı metrobüs hattı, trafiği sağdan işleyen bir ülkenin soldan “işletilen” ulaşım sistemidir. Asıl olarak metrobüs sistemi ring modeliyle çift yönlü çalıştığı için her iki yönde yolcu iniş – binişine göre yapılır. Metrobüs siteminde çift yönlü iniş-binişi sağlayabilen ancak İstanbul’un topoğrafik yapısı gözetilmeden alınan Phileas marka araçlar metrobüs hattının eğiminde yüksek taşıma kapasitesini kaldırmayarak yollarda kalmıştı. Yerine geçen otobüsler tek yönden(sağdan) iniş-biniş sağladığı için ana ulaşım aksına göre ters yönlerde (soldan) çalıştırılmaktadır. Bu da metrobüs sistemininde olası riskleri çok tehlikeli hale getirmiş, şoförlerin günlük yaşamlarında alışık olduğu trafik akışına ters yönlü ilerleyen metrobüs trafik akışı metrobüs çarpışmalarına davetiye çıkarmıştır. Metrobüs hattı aynı zamanda güvenlik şeridi olmadan tesis edilmiş, tehlike anlarında kaçış yolları bırakılmamıştır.
Raydan çıkan ulaşım sistemleri
Raylı ulaşım hatları da sağlıklı ve güvenli planlamadan yoksun bir şekilde tasarlanmaktadır. Güzergah seçimi, hattın teknik altyapısı, tasarımı, sinyal sistemi, eğim sorunu, çapraz bağlantı hatlarındaki sorunlar kazalara neden olmaktadır. Marmaray’ın proje tamamlanmadan ve Maltepe’de yapılması planlanan güvenlik merkezi kurulmadan açılması altyapısı tamamlanmadığı için ulaşım güvenliğini tehdit ediyor. Nitekim geçtiğimiz haftalarda İstanbul Marmaray’da vagon Ayrılıkçeşme-Kazlıçeşme seferi sırasında raydan çıkmıştı.
Ulaşım araçlarının güvenliği
Ulaşım güvenliğinin diğer önemli parametresi araç/taşıt güvenliğidir. Küle dönen otobüsler, raydan çıkan metrolar, durağa yanaşmak yerine durağa dalan otobüslere şahit olduk geçtiğimiz yıllarda. Dikimevi’nde durağa giren Ankara Otobüs İşletmesi’ne (EGO) ait otobüs 12 kişinin ölümüne sebep olmuştu. İstanbul Kavacık’ta 27 Temmuz 2014’te sefer halindeyken yanan halk otobüsünde 4 kişi yaşamını yitirmişti. Seyrantepe metrosu raydan çıkmış vagon içindeki 1 kişi bedenine saplanan demirle yaralanmıştı. Daha birçok kazayı, felaketi sıralayabiliriz. Ulaşım araçlarının güvenliği; temel bakım, onarım, denetim uygulamalarının niteliğine bağlıdır.
Her türlü toplu taşıma aracında elektronik ve mekanik arızalardan kaynaklı kazaların temel nedeni; periyodik bakımın aksatılması ya da nitelikli yapılmaması, bakım onarım faaliyetlerinin taşeronlaştırılması ve merkezi-yerel yönetimlerin ilgili birimlerince denetlenmemesi, muayene kayıtlarının tutulmamasıdır.
Sürücüler, güvencesiz koşullarda uzun saatler çalıştırılıyorlar
Ulaşım güvenliği zincirinin son halkası sürücüdür. İş günleri ve tatil günlerinde 12 saati aşkın çalışan soförlerin çalışma şartları işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından uygun durumda değildir. Yüksek kapasiteli yolcu taşıma araçlarının sorumluluğunu alan şoförlerin çalışma şartları, sürüş eğitimleri ve denetimleri; kendilerinin ve yolcuların yaşam güvenliği için hayatidir.
Toplu ulaşım hizmeti kent yaşamı için vazgeçilmezdir. Sağlıklı ve güvenli ulaşım bir haktır, temel yaşamsal ihtiyaçtır. Piyasalaştırılan ulaşım hizmetleri, periyodik ulaşım zamlarına ve ulaşım sistemlerinin tehlikelerine işaret etmektedir.
Mehmet Baran Akat / İnşaat Mühendisi