AKP iktidarı eliyle yürütülen süreçte, ihale hazırlık aşamalarında, bütün altyapı hazırlıkları devlet imkanları ile giderilerek, özel şirketler için hazır lokma haline getirilip, daha çok yandaş firmalara yönlendirilmiş; TEDAŞ’ın içi inanılmayacak şekilde boşaltılmıştır
Her şeye rağmen uzun uğraşlarla ortaya çıkarılan TEDAŞ yolsuzlukları yeniden inceletilerek üstü örtülmek isteniyor.
Öncelikle yapılan bu yolsuzlukların daha iyi anlaşılması bakımından, özelleştirme sürecini kısa bir hatırlatmakta fayda olacaktır.
Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) 1980’li yıllardan başlayarak özelleştirme için hazırlanmıştır. IMF, Dünya Bankası ve uluslararası sermaye odaklarının dayatması ile 5 Nisan 1994 tarihli Ekonomik Önlemler Uygulama Planı’nda, 1995 yılı Geçiş Programı İcra Planı’nda ve hükümet programlarında TEK’in özelleştirilmesi öngörülmüştür. Bu hedef ve strateji doğrultusunda elektrik sektöründe özelleştirme çalışmalarının bu alandaki kamu birikimlerinin özel kesim firmalarının devredilebilmesi için yeni bir yapılanmaya geçiş için çeşitli yasal düzenlemelere ihtiyaç duyulmuştur.
Hazırla, böl, özelleştir
TEK, 1994 yılında başlamak üzere süreç içerisinde dörde ayrılarak, Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), Türkiye Elektrik Üretim A.Ş. (TÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Taahhüt Ticaret A.Ş. (TETAŞ) olarak özeleştirme için hazırlanmıştır. Böylece TEK faaliyet alanlarına göre devlete ait dört ayrı anonim şirket haline getirilip, özelleştirme yolu ile özel sermaye ye satışının önündeki engelleri kaldırılmıştır.
Bu dört A.Ş’den TEDAŞ özelleştirme için ilk ele alınan kurum olmuştur. Kullandığımız elektriğin dağıtımı, devletten özel sermayeli şirketlere devri için hazırlanmıştır. Genellikle özelleştirilen Kamu İktisadi Teşekkülleri, kendi alanlarına göre birçok parçaya ayrılarak satışa sunulmuştur. Böylece hem satış daha somut ve kolay olmuş, hem de bir kurum birçok sermaye gurubuna paylaştırılmıştır. Bu alanda yürütülen özelleştirmeler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TEDAŞ, Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) ve Enerji Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurulu (EPDK) beraberliğinde yapılmıştır.
Bu yüzden TEDAŞ özelleştirilmeden önce, yıllar süren, çeşitli hazırlık işleminden geçmiş; satışını somutlaştırarak birçok sermaye gurubu arasında pay edebilmek için 21 bölgeye ayrılmış, her bölge kendileri de tıpkı TEDAŞ gibi birer A.Ş. olan EDAŞ’lar haline getirilmiştir.
Bölgelere ayıran, zamana yayan özelleştirme
EPDK 21 bölgede kurulan, TEDAŞ’a bağlı bu kamu şirketlerine, (bu süre zarfında özelleştirme işlemlerinin tamamlanacağı hesabı ile) 10 yıl geçerli elektrik dağıtım ve pazarlama lisansı vermiştir. Bu lisans işlemi, özel sermayeli firmalar içinde uygulanmıştır. Elektrik dağıtım alanında faaliyet yürütecek firmaların ihaleye girebilmeleri için, EPDK’dan ‘dağıtım ve perakende satış lisansı’ almaları şart koşulmuştur.
Dağıtım şirketlerinin özelleştirilmeleri önceleri 3096 sayılı Kanuna göre yapılmıştır. Bu Kanuna göre devirlerde, dağıtım şirketinin hissesi değil dağıtım bölgesi ve buna ilişkin unsurlar devredilmekte…
Bu durum, bir çeşit mülkiyet devri niteliği taşımıştır. Bu yüzden, sendikaların hukuksal müdahalesi neticesinde uygulanamayarak, bu yolla özelleştirmeden vazgeçilmiş; 4046 sayılı kanun uygulanmaya konmuştur.
4046 sayılı Kanun çerçevesinde yürütülen elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesinde ise, dağıtım sisteminin 30 yıllık süre için işletme hakkına ve dağıtım/perakende satış lisanslarına sahip şirketlerin sermayelerindeki %100 oranında TEDAŞ hissesinin blok olarak satış yöntemi uygulanmakta, şirketlerin faaliyet alanında bulunan mevcut dağıtım hat ve tesisleri ile bunların işletilmesi için varlığı zorunlu diğer taşınmazların mülkiyetleri TEDAŞ’ta bırakılmak suretiyle işletme hakları ihaleyi alan şirketlere verilmektedir.
Böylece elektrik dağıtım işlerinin özelleştirilmesi, 10 yılı aşkın bir süre devam ederek, nihayet 2013 yılında 21 bölgenin özelleştirilmesi tamamlanmıştır.
AKP iktidarı eliyle yürütülen süreçte, ihale hazırlık aşamalarında, bütün altyapı hazırlıkları devlet imkanları ile giderilerek, özel şirketler için hazır lokma haline getirilip, daha çok yandaş firmalara yönlendirilmiş; TEDAŞ’ın içi inanılmayacak şekilde boşaltılmıştır.
Bu süreçte bir yığın yolsuzluk ve hukuksuzluk yapılmış olmasına rağmen, bunların içinde öyle bir uygulama var ki, AKP bir türlü bunun üstünü kapatamadı.
Nedir bu yolsuzluk, nasıl olmuştur?
Özel sermayeli şirketlere devredilen 10 bölgedeki EDAŞ’ların devirleri sırasında, kasada, repoda, bloke ve yoldaki hazır değerlerin, TEDAŞ’ın enerji borçlarına mahsup edilmeyerek, özel şirketlerin kasasında bırakılması ve elektrik sayaçlarının zamanında okunmayarak; kamu kaynaklarının şirketlere aktarılması yolu ile haksız kazanç ve sebepsiz zenginleşme sağlanması yoluyla yolsuzluk yapılmıştır.
Bu durum Sayıştay raporlarında tespit edilmiş, TBMM KİT Komisyonu’nda gündeme getirilmiştir. Muhalefet milletvekillerinin Sayıştay’a dayanarak konuyu yazılı ve görsel basın yoluyla kamuoyunun gündemine taşımışlardır. TBMM KİT Komisyonu’nca yürütülen tartışmaları neticesinde, iktidar milletvekillerin de bu bariz yolsuzluğu savunamaması neticesinde, Sayıştay’ın önerisi doğrultusunda yeniden incelemeye tabi tutulmuştur.
Meram Elektrik Dağıtım A.Ş. örneği
Sayıştay’ın Meram Elektrik Dağıtım A.Ş’nin 2009 yılı denetim raporunda şöyle denilmektedir:
Yapılan ihale sonucunda 30.10.2009 tarihinde alıcı ile Özelleştirme İdaresi Başkanlığı arasında % 100 Hisse Satış Sözleşmesi imzalanmış olan Meram Elektrik Dağıtım A.Ş’nin, devir işlemlerinin yürütüldüğü dönem içerisinde; Ağustos ve Ekim 2009 aylarına göre Eylül 2009 ayında okunan endeks sayısının fazla oranda düşürülmesinin ve yine bu aylarda tahakkuk iptal tutarlarının fazla olmasının, sonuçları itibarıyla alıcı şirkete kaynak aktarılmış olarak değerlendirildiğinden belirtilen hususların TEDAŞ Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığınca incelenmesi ve soruşturulması istenmiştir.
Ver yine aynı raporda şu önerilmiştir:
Meram Elektrik Dağıtım A.Ş’nin, devir işlemlerinin yürütüldüğü dönem içerisinde özellikle devire esas olan 30.09.2009 tarihinde banka hesaplarında (yoldaki paralar dâhil) 14.885.242,52 TL bulunduğu halde, TEDAŞ Genel Müdürlüğüne 4.435.574,- TL olarak bildirildiği, ayrıca devir bilançosundan sonra 12 gün içerisinde bankadaki para tutarının 30.280.029,- TL’ye çıktığı, hususları da dikkate alınarak Şirketin devri öncesi para hareketleri ile TEDAŞ Genel Müdürlüğünün 28.08.2009 tarih ve 3952 sayılı talimatına aykırı yapılmış olarak değerlendirildiğinden belirtilen hususların TEDAŞ Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığınca incelenmesi ve soruşturulması…
Konuyu inceleyen TEDAŞ Teftiş Kurulu’nda ise,
devir aşamasında kasa ve bankalarda bulunan toplam 14,6 milyon TL’nin devralan şirketten tahsil edilmesi için konunun Hukuk Müşavirliğine bildirilmesi, konuda adı geçen bazı personel hakkında aylıktan kesme cezası uygulanması için konunun Disiplin Kuruluna, TCK yönünden de Hukuk Müşavirliğine bildirilmesine karar verilmiştir.
Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. örneği
Sayıştay’ın Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş’nin 2010 yılı denetim raporunda şöyle denilmektedir:
Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş’nin, devir işlemlerinin yürütüldüğü dönem içerisinde özellikle devire esas olan 30.11.2010 tarihinde hazır değerlerde (yoldaki paralar dâhil) 15.156.593,87 TL bulunduğu halde, TEDAŞ Genel Müdürlüğüne serbest ve repodaki paranın 7.003.000 TL olarak bildirildiği, oysa o tarih de bankadaki serbest ve repodaki para miktarının 9.776.577,42 TL olduğu, ayrıca hesap kesimine esas alınan bilançosundan sonra 3 gün içerisinde bankadaki para tutarının 14.105.608,75 TL’ye çıktığı, hususları da dikkate alınarak, Şirketin devri öncesi para hareketleri ile TEDAŞ Genel Müdürlüğünün 28.08.2009 tarih ve 3952 sayılı talimatına aykırı yapılmış olarak değerlendirildiğinden belirtilen hususların TEDAŞ Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığınca incelenmesi gerekirse soruşturulması…
Konuyu inceleyen TEDAŞ Teftiş Kurulu kasa ve bankadaki fazla paralarla ilgili olarak,
devir aşamasında kasa ve bankalarda bulunan toplam 7,0 milyon TL’nin devralan şirketten tahsil edilmesi için konunun Hukuk Müşavirliğine bildirilmesi, konuda adı geçen bazı personel hakkında aylıktan kesme cezası uygulanması için konunun Disiplin Kuruluna, TCK yönünden de Hukuk Müşavirliğine bildirilmesine karar verilmiştir.
Komisyonda ‘tüm KİT’ler incelensin’ talebi
TBMM KİT komisyonundaki denetimlerde bu durum, muhalefet milletvekilleri tarafından 4 yıllık tartışma sonucunda ortaya çıkartılarak, diğer KİT’lerin de incelenmesini talep etmeleri ile inceleme genişletilmiştir.
TBMM Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu Başkanlığının 13.06.2012 tarihli yazılarına istinaden; özel sektöre devredilen Başkent, Sakarya, Osmangazi, Çamlıbel, Uludağ, Çoruh, Yeşilırmak ve Trakya dağıtım şirketlerinin devir anındaki hazır değerlerinin (kasa ve banka mevcutları) tespitinin yapılması ve Kurum zararı yönünden Sayıştay Başkanlığınca TEDAŞ Genel Müdürlüğünden istenen incelemenin bir an evvel yaptırılması…
önerilmiştir. (Burada bahsi geçen TEDAŞ Genel Müdürlüğünün genelgesi, kendisine bağlı 20 EDAŞ’a özelleştirme sürecinde kasada, repoda ve bloke paraların tutulmayarak enerji borçlarına yatırılmasını içeriyor.)
Yapılan yolsuzluğun açıklığı nedeni ile KİT Komisyonu’nda bulunan iktidar milletvekillerinin de karşı çıkmamasıyla, yalnızca Meram ve Fırat EDAŞ değil, diğer 8 dağıtım şirketlerinin de devir süreçlerinin incelenmesini talep etmiştir.
Yapılan inceleme sonucunda, özelleştirilme sürecinde bu on şirketin para hareketleri, hazır ve bloke değerleri ile repodaki paraları kayıtları ile çıkartılarak tutanak altına alınmıştır ve ortaya bu tablo çıkmıştır:
Yukarıda tabloda görülen rakamlar müfettişlerce somut bir şekilde değerlendirilerek, özel sermayeli şirketlerin kasasında bırakılan paraları tespit etmişlerdir. Bu rakam 126.809.283,55 TL olarak belirlenmiştir. Bu büyük meblağ paralar ihaleyi kazanan firmaların kasasına daha işe başlamadan hediye olarak bırakılmış oluyorlar.
TEDAŞ Teftiş Kurulu bu hesapları şirket ve banka kayıtlarından inceleyerek ayıklamış, kasada bırakılan paraların miktarını en iyimser haliyle 126.809.283 TL olarak belirlemiştir. Bu paranın 79.346.854,43 TL kısmının özel şirketlerden, 47.462.429,12 TL kısmını ise TEDAŞ personelinin sorumluluğunda olduğunu bildirmiştir. İlgili personelden bu paraların tahsil edilmesi, personel hakkında disiplin işlemleri ve Türk Ceza Kanunu yönünden hukuksal yollara başvurulmasını belirtmiştir.
Aynı tarihler içerisinde bu TEDAŞ’ın TEÜAŞ ve TEİAŞ olan borçları (devir sürecinde bu 10 şirketin 1.808.675,00 TL borcu devredilmiştir) ödenmesi gerekirken, ödenme yapılmayıp paraların özel şirket kasalarında bırakıldığı bildirilmiştir.
Nihayet, Sayıştay ve TBMM KİT Komisyonu’nda alınan kararlarla, 5 yıllık mücadele sonra kasada bırakılan paralar TEDAŞ tarafından tahsil edilmeye başlanmış; Mayıs 2014 itibarı ile şirketlerden paralar tahsil edilmeye başlanmıştır.
Çamlıbel EDAŞ’tan 4.564.166.67 TL tahsil edilmiş; 1.770.203,91 TL yasal faizi ise ödenmemiştir.
Uludağ EDAŞ’tan 12.861.000 TL tahsil edilmiş; 4.988.115,95 TL yasal faizi ise ödenmemiştir.
Yeşilırmak EDAŞ’ tan 5.477.870,47 TL tahsil edilmiş; 1.973.167,96 TL yasal faizi ödenmemiştir.
Fırat EDAŞ’tan 3.272.750,00 TL tahsil edilmiş; 1.178.867,86 TL yasal faizi ödenmemiştir.
Yukardaki firmalar talep edilen anaparaları öderken faizleri ödememiş, ayrıca ödemeye hukuksal haklarını arama şerhi düşmüşlerdir. TEDAŞ, talep edilen paraları ve faizini ödemeyen firmalar hakkında hukuki işlemler başlatmıştır.
(devam edecek…)