İnsanlığın ilk çağlarında atık sular sokaklara ve derelere atılarak tasfiye edilirdi. Bu nedenle salgınlar ve bulaşıcı hastalıklar yaygınlaştı. Ortaçağın sonuna doğru açılan kanallarla atık suların en çabuk şekilde yerleşim merkezlerinden uzaklaştırılmasına çalışıldı. Sanayi devrimiyle birlikte kentleşme, atık suların tasfiyesi ve suların korunması önem kazandı.
Ülkemizde ise atık suların arıtılmadan alıcı ortama deşarjının yasaklanması 1983 yılında yürürlüğe giren 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili yönetmelikleri hükümleri ile hayata geçirilmeye çalışıldı. Buna rağmen belediye statüsünde bulunan yerleşim yerlerinin yaklaşık yüzde ellisinde evsel nitelikli atıksular hiçbir arıtma yöntemi uygulanmadan alıcı ortama deşarj ediliyor.
12 Aralık 2019 tarihinde Çin’in Wuhan kentinde tespit edilen koronavirüs (COVID-19) sangını milyonlarca insanda solunum yolu rahatsızlığına yol açtı, açmaya devam ediyor. Bilim insanları virüsü, yayılma yollarını araştırmayı sürdürüyor. Bunlardan biri de atık sular. Hollanda’da 7 şehrin atık sularında koronavirüs tespit edilmesinin ardından harekete geçen Tarım ve Orman Bakanlığı, şehir atık sularında yaptırdığı analizlerde koronavirüsün 100 güne kadar atık suda yaşadığını tespit ettiklerini kamuoyuna açıkladı. Bu özellikle arıtma tesisi olmayan sahil beldelerinin koronavirüs koşullarında halk sağlığını tehlikeye atacağını gösteriyor.
Hangi önlemler alınmalı?
Halk sağlığının korunması amacıyla arıtma tesislerinin kurulması ve doğru bir şekilde işletilmesi çok önemli. Peki arıtma sistemleri koronavirüs günlerinde hangi koşulları sağlamalı, nasıl önlemler alınmalı; maddeleştirmeye çalışalım.
– Arıtma sistemlerinde kullanılan çöktürme ya da filtrasyon yöntemi ile koronavirüsün sudan arındırılması, virüsün boyutundan kaynaklı mümkün değildir.
– Eğer mevcut arıtma tesislerinin virüsün giderilmesi için revize edilmesi gerekiyorsa atık su deşarj çıkışlarına ilave bir dezenfeksiyon ünite kurulmalıdır.
– Ultrafiltrasyon membranların ve UV dezenfeksiyonunun virüslerin yok edilmesinde etkin bir yöntem olduğu bilindiğinden arıtma tesisi çıkışına dezenfeksiyon ünitesi kurulmalıdır.
– Çıkış sularında yapılacak analizler yoluyla çıkış sularının kalitesinin düzenli olarak izlenmesi gerekir.
– Birçok atık su arıtma tesisinin dezenfeksiyon ünitelerinin ekonomik maliyet nedeniyle çalıştırılmadığı ya da doğru çalıştırılamadığı biliniyor. Bu hususta denetimler sıklaştırılmalı ve cezai müeyyideler uygulanmalıdır.
– Atık suların alıcı ortamlara deşarjında uyulması gereken standart değerler, Su Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Sektör Tabloları’nda belirtilen limit değerleri aşmamalıdır.
– Atıksu arıtma tesisi çıkışında dezenfeksiyon işlemi uygulanmayan atıksular yeşil alan veya bahçe sulamasında kullanılmamalıdır.
– Atıksu toplama sistemi bulunmayan ve inşaasının da mümkün olmadığı birbirinden uzak münferit evler, köyler ve mezralar gibi yerlerde yerinde arıtma sistemleri uygulanmalı. Bu uygulamalarda 19/3/1971 tarihli ve 13783 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış bulunan “Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik” hükümleri geçerli olmalıdır.
– Kırık, kaçak ve çatlak olan atıksu boruları onarılmalı, atıksuların kanalizasyon sistemi dışına yayılması acilen engellenmelidir.
– Standartlara uymayan gelişi güzel inşa edilmiş su şebekesi ve kanalizasyon altyapıları olan plansız yerleşim bölgelerinde su veya atıksu altyapıları acilen standartlara uyumlu hale getirilmelidir.
– Atıksu arıtma tesisinde çalışanların atıksu ile doğrudan temastan ve solunmasından kaçınmasını sağlayacak güvenli çalışma ortamı oluşturulmalı, kişisel koruyucu donanımları kullanmaları sağlanmalıdır.
– Koronavirüs günlerinde atık suların halk sağlığı açısından tehlike barındırmaması konusunda sorumluluk Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndadır. Konuyla ilgili denetim görevini sağlamaması durumunda yaz aylarıyla birlikte oluşabilecek temas sonrası salgın tehlikesinden bizzat Bakanlık sorumludur.
Halil Korutürk Özcan / Çevre Mühendisi