Çalışma yaşamı emeği ile geçinen herkes için sorunlarla dolu. Her geçen gün güvencesizleştirilen çalışma yaşamında haklarımız neler? Hak gasplarına karşı hangi yollar izlenecek? Sözleşmeler, mesailer, izinler, mühendis asgari ücreti ve daha birçok başlık…

Güvenceli bir çalışma yaşamı için mücadelenin kaçınılmaz olduğu bu dönemde yasal haklar, emek mücadelesinin bir ön adımı olarak düşünülmelidir.

Politeknik, “Çalışma yaşamında haklarımız” panelinden notlar:

Mühendislerin, mimarların ve şehir plancılarının çalışma yaşamına dair hukuki bilgiler şu şekilde;

• Her çalışan işe başlamadan 1 gün önce, işyeri tarafından SGK’ya bildirilerek çalışmaya başlatılmalıdır. Stajyerlik dahil tüm çalışma biçimlerinde işverenin “Sigorta yapamayız” ifadesi bütün işyerleri için kanun dışıdır.

• Belirli Süreli İş Sözleşmesi: Sözleşme süresinin belirtildiği sözleşme türüdür. Genellikle 1 yıllık yapılır ve yazılı olmak zorundadır. Köprü, yol, yapı inşaatı gibi işlerde iş bitim süresi kadar yapılır. Aynı şirket tarafından en fazla iki defa yapılır. Üç defa yapılması durumunda belirsiz süreli iş sözleşmesinin şartları geçerli olur.

• Belirsiz süreli İş Sözleşmesi: İşin bitiş tarihi belli olmayan sözleşme türüdür. Çalışma yaşamında yaygın uygulanan sözleşmedir. Bu sözleşme türü 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen kıdem, ihbar tazminatı gibi haklar verilmek suretiyle sona erdirilebilir.

• İşe girişte deneme süresi 2 aydır. Deneme süresinin tanımı sözleşmede bulunmak zorundadır. Ancak toplu iş sözleşmesinde deneme süresi en fazla 3 aya çıkarılabilir. Deneme süresinde de işçinin SGK primleri ödenmek zorundadır.

• Haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Kısmi süreli (part time) çalışma saati ise haftada ortalama 25 saattir.

• İş sözleşmelerinde ücret ayda en az 1 defa ödenmek üzere belirlenir. Yani bir aydan uzun süre için ücret ödemesi kararlaştırılamaz. İşveren ücreti çalışma ayı dolduktan sonra en geç diğer ayın 20. gününe kadar ödemek durumundadır. Aksi takdirde işçinin çalışmama hakkı doğar.

• Çalışanlar için ücret dışında çeşitli sosyal haklar da vardır. Bu haklar; yemek, yol, ikramiye, erzak, koruyucu donanım, iş elbisesi vs. şeklinde sıralanabilir. Sözleşmede bulunmayan ancak işyerlerinde uygulanan herhangi bir sosyal hak işveren tarafından 3 kez verildikten sonra kazanılmış hak sayılır. İşveren, kazanılmış hakkı vermediği takdirde işçi talep edilebilir, hukuki süreci başlatabilir.

• Yapılan işte işin yapılma koşulları, işyerinin uzaklığı, ücret ve sosyal hak değişimi gibi esaslı bir değişiklik olacaksa, işveren bunu işçiye önceden bildirmek zorundadır. İşçi bu değişikliği kabul etmek zorunda değildir. 6 iş günü içinde işçi değişikliği yazılı olarak kabul etmezse, işveren bu değişikliği uygulayamaz.

• Gece çalışması 20.00-06.00 saatleri arasında yapılan çalışmadır. Gece çalışmalarında 7,5 saati geçen durumlarda mesai ücreti %50 zamlı olarak ödenir.

Fazla mesai…
• Haftalık çalışma süresinin ortalama 45 saati geçmeyecek şekilde denkleştirme uygulaması varsa mesai ödenmez. Denkleştirme en fazla 8 haftalık olabilir. Yani işçinin denkleştirmeye yazılı onayı varsa; bir hafta 40, diğer hafta 50 saat çalışıldığı koşulda 45 saati geçen çalışma için işçiye fazla mesai ücreti ödenmez.

• İşçinin hafta tatilinde (genellikle Pazar günü), 1 Ocak, 23 Nisan, 1 Mayıs, 19 Mayıs, 30 Ağustos, 28 Ekim saat 13.00- 29 Ekim saat 24.00 arası, Kurban ve Ramazan bayramlarında çalışma durumunda işveren %100 zamlı ücret öder.

İzinler…
• İşçi 1 yıl çalıştıktan sonra yıllık izin kullanmaya hak kazanır. Bu izinden vazgeçilemez. Yıllık izin süreleri;

• 1’den 5 yıla kadar çalışanlar 14 gün,
• 5’dan 15 yıla kadar çalışanlar 20 gün,
• 15 yıldan fazla çalışanlar 26 gün izin kullanır.
• 18 yaşından küçükler ve 50 yaşından büyükler 20 günden az izin kullanamaz.

• Yıllık izinler kayda tabidir ve defteri tutulmalıdır. Yıllık izin defterinin tutulması işverenin sorumluluğundadır. Yıllık izin defteri tutulmadığı takdirde iş mahkemesi yıllık izin kullanılmamış gibi işvereni işçiye yıllık üzün ücreti ödenmesine karar verebilir.
İş sözleşmesinin feshi…

• Şirketin iflası, işçinin ölümü, işçinin haklı nedenle işten ayrılması, erkek işçinin askere gitmesi, kadın işçinin evlenmesi durumlarında sözleşme feshedilir, işçi kıdem tazminatı alır.

• Erkek çalışanlar askere gitmeden önce sülüs belgesiyle (askerlik şubesinden alınan belge) işverene başvurduklarında bütün haklarını almak koşulu ile sözleşmesini feshedebilir.

• Kadın çalışanlar evlendikten sonraki 1 yıl içerisinde istediği anda önceden bildirim yapmaksızın, ihbar koşullarına uymaksızın işten ayrılabilir.

• 15 yıl çalışan ve sigorta primlerinde sayılı 3600 iş gününü dolduran çalışanlar haklarını almak suretiyle sözleşmesini feshedebilir.

• İşveren işten çıkarmadan belirli bir süre önce işçiye yazılı bildirim yapmak zorundadır, bu süreye ihbar süresi denir. Çalışanlar için ihbar süreleri:

• 6 aya kadar çalışanlar için 2 hafta,
• 6 ay-1,5 yıl arası çalışanlar için 4 hafta,
• 1,5 yıl-3 yıl arası çalışanlar için 6 hafta,
• 3 yıl ve üzeri çalışanlar için 8 hafta önceden bildirim yapılır.

• İşveren işçiyi ihbar süresi dolmadan işten çıkarırsa çalışanının tüm sosyal hakları ve kıdem tazminatı yanında ayrıca ihbar tazminatını da ödemek zorundadır.

• İşten haklı bir neden olmadan ayrılan işçi de ayrılacağını yukarıdaki süreler kadar önce işverene yazılı olarak bildirmeli, dilekçesinin imzalı onaylı örneğini kendisine almalıdır.

• İşçinin SGK primlerinin az ödenmesi veya ödenmemesi, ücretin uzun bir süre ödenmemesi ve iş ilişkisi kurduğu kişilerce hakarete uğraması haklı fesih nedenleridir.

• İşçi, herhangi bir problemden sebebiyle ihbar süresinden 6 hafta fazla raporlu olması durumunda, kıdem tazminatını alarak işten ayrılma hakkına sahiptir. İşveren de tazminatlarını ödemek koşuluyla işten çıkarabilir.

• İşçinin yasada belirtilen haklı bir sebep olmadan 1 ay içerisinde 3 gün işe gelmemesi ya da 2 gün üstüste gelmemesi işveren açısından haklı fesih sebebidir, işçiyi işten çıkarabilir. İşçi birbirini takip eden 2 pazartesi işe gitmezse yine iş akdine son verilir.

• İşçiden savunma istenmesi durumunda derhal vermek zorunda değildir. İşçi savunmayı 2 gün içerisinde verebilir. Fesih bildiriminin ardından işçi 1 ay içerisinde işe iade davası açabilir. Açılan davada iş mahkemesi, ‘işe iade kararı’ verirse işveren işçiye 4 aylık net maaşı kadar ücret öder. Ayrıca işveren işçiyi işe başlatmazsa işçiye 4-8 ay arası brüt ücreti tutarında işe başlatmama tazminatı da öder öder.

• İşçi, ‘işten çıkarılma’ durumunda Çalışma Bakanlığı’nın 170 numaralı hattı arayarak bildirim yapabilir. Bu bildirim daha sonra yürütülecek dava süreçlerinde işçi lehine kanıt niteliği taşır.

• Çalışanlar, çalışma hayatında işverenle ve iş ilişkisi kurduğu kişilerle yaptığı her türlü yazışmayı elinde bulundurmalıdır (yazışmaların kağıda dökümü veya bilgisayar ortamında kaydedilmesi yeterlidir). Bu belgeler olası işten çıkarılma durumunda açılacak davada kanıt niteliği taşır.

• Kadın işçilerin doğumdan önceki 8 hafta ve doğumdan sonraki 8 hafta doğum izni vardır. Kadın işçi isterse doktordan alacağı çalışabilir raporu ile doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışabilir. Bu süre, doğum sonrası iznine eklenir. Kadın işçiler doğumdan sonraki 8 hafta sonrasında isteğe bağlı olarak bu izni ücretsiz devam etmek koşuluyla 6 aya kadar çıkarabilir.

• Sigorta primleri maaş üzerinden ödenmek zorundadır. Sigorta primi düşük ödenen çalışanlar haklarını almak için işten çıkarıldıktan sonraki 5 yıl içinde dava açabilir.

• İş kazası kapsamı:

• Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
• İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında,
• Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
• Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
• Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.
• İşverenin olayda kusuru varsa tazminat davası açılabilir.

• Çalışan işten çıkarıldıktan sonra SGK’dan işsizlik maaşı alır. İşsizlik maaşı, işçinin en son çalıştığı işyerinde aldığı maaşın yarısı kadardır. Ancak işsizlik maaşında üst limit asgari ücrettir. İşçi işten ayrıldıktan sonra işveren 15 gün içinde SGK’ya bildirim yapar, işçi de 1 ay içerisinde SGK’ya başvurarak işsizlik maaşı alır.
Mesleki sorumluluk sigortası…

• Mesleki sorumluluk sigortasının hayata geçirebilmesi mühendisler, mimarlar ve şehir plancıları adına da önem taşımaktadır. Meslek odaları bu mücadelenin önemli bir parçası olmalıdır. Yeni iş sağlığı ve güvenliği düzenlemeleri sonrası meydana gelen iş kazalarında iş güvenliği uzmanı doğacak tazminattan işveren gibi sorumlu olacak ve mal varlıklarına haciz konulabilecektir.

• İş mahkemesine açılan davada işçi tanıkları yeminli, işveren tanıkları yeminsiz dinlenir. İki tanığın farklı söylemlerde bulunması durumunda işçinin tanığı esas alınır.

• Yıl sonunda zam yapılmaması kanunen haklı fesih sebebi sayılmamaktadır. Mahkemeler olası davalarda işverenler lehine asgari ücretin altına düşmemek kaydı ile “3 yıl zam yapmayabilir” kararı almaktadır.

Mühendis-Mimar-Şehir Plancıları Asgari Ücreti…
• TMMOB ücretli mühendis, mimar, şehir plancıları için ilk olarak 2013 yılında asgari ücret belirledi. Her yıl güncellenecek olan Mühendis, Mimar, Şehir Plancıları Asgari Ücreti SGK ile yapılan protokol doğrultusunda SGK’ya bildirilecek. Asgari ücret mühendis, mimar, şehir plancılarının çalışma yaşamındaki en alt sınır ücretidir. Ücretli mühendislerin, mimarların ve plancıların iş görüşmelerinde bu ücreti belirtmeleri haktır.

2014 yılı için asgari ücret 2800 TL brüt olarak belirlendi. Bu ücretin altında çalışan ya da işe başlayan tüm mühendis, mimar, şehir plancıları üyesi oldukları odaya başvurabilirler. Odalar üyelerinin ücretinin iyileştirilmesi için işyeri ve SGK ile gerekli yazışmaları yapmaktadır.

 politeknik.org.tr