Büyük istifa, antiwork, tangping: Nasıl bir arayış, nereye gider? – Zeynel Fırat Aydın
Spread the love

Bir süredir çalışma yaşamında bir istifa dalgası olduğu konuşuluyor. Büyük mü değil mi, hangi ülkelerde nasıl yaşanıyor, ekonominin krizde olduğu, işsizliğin hep çok fazla olduğu Türkiye’de de görmek mümkün olur mu, bu istifa dalgası emek mücadelesinde bir dinamiğe işaret eder mi gibi meraklarla konuyu biraz araştırmak istedim.

Büyük oranda Amerika’da olmak üzere kimi Avrupa ülkeleri ve hatta Çin’de 2021 yılında etkisini gösteren bir istifa dalgası var. ABD’de buna ‘büyük istifa dalgası’ diyorlar. ABD Çalışma Bakanlığı’na bağlı istatistik kurumunun rakamlarına göre 2021 yılı Kasım ayında 4.5 milyon çalışan işinden ayrıldı. 2001 yılından bu yana tutulan istatistiklere göre işten ayrılma oranları 2021 yılında en yüksek seviyelere ulaştı. Almanya’da %6, İngiltere’de %4.7 oranında işten ayrılmalar yaşanırken Çin’de de tangping (yan gel yat) ismi verilen benzer bir dalga ile Nisan 2021’den bu yana işten ayrılmalar artış gösterdi. Hindistan’da da IT sektöründe çalışan işçiler 2021 yılında topluca istifa etti[1]. Pandeminin yarattığı sosyal kriz bu dalganın en önemli nedenleri arasında gösteriliyor.

İstifa dalgasının nedenleri

Koronavirüs pandemisinde artan ev emeği, çocuk bakım işi, sağlık endişeleri, daha iyi koşullarda ve daha yüksek ücretler karşılığında çalışma arayışının işten ayrılma dalgasının önemli nedenlerinden olduğu öne sürülüyor.

İşten ayrılmalar bazı sektörlerde daha fazla yaşanıyor. Eğlence, hizmet ve sağlık gibi pandemiden çok etkilenen sektörlerde işten ayrılmalar çoğalmış durumda.

Burada bir parantez açmak iyi olabilir. Pandemi sebebiyle ev içi emeği, bakım işlerini çok büyük oranlarla üstlenen kadınlar, keyfi değil, yeni bir arayış sebebiyle değil, zorunluluktan istihdam alanından çekildiler. Pandeminin kadın emeğine etkisi ayrıca, ayrıntılarıyla değerlendirilmesi gereken bir konu. Ben parantezi burada kapatmak istiyorum.[2]

Her ne kadar bir istifa dalgası olarak ifade edilse de yaşanan durum büyük çaplı bir iş değiştirme olarak görülüyor. Çalışanlar maaşlarını yükseltmek, daha iyi koşullara sahip olmak, uzaktan çalışmayla mümkün olabilen farklı iş olanaklarını değerlendirmek için işlerinden ayrılıyor. Adope firmasının yaptığı araştırmaya göre çalışma koşullarından memnun olmayan Z kuşağının yüksek oranlarda istifa ettiğini gösteriyor.[3]

Geçtiğimiz ağustos ayında ABD’de ayında yapılan bir araştırmaya göre araştırmaya katılanların %55’i altı ay içinde iş değiştirmek istediklerini açıklamış, evden çalışmak ve daha iyi çalışma koşulları istediklerini belirtmiş.[4] Bu durum çalışma yaşamında meydana gelen değişimlerin işçileri iş değiştirmeye, yeni iş arayışına sevkettiğini gösteriyor.

Nedenleri için farklı sebepler olsa da büyük istifa dalgası denen bu arayış devam edecek gibi görünüyor. Bu arayışın bazı ülkelerde toplumsal hareketlere ve emek hareketlerine neden olduğu da düşünülüyor.

‘Büyük istifa’nın tetiklediği toplumsal hareketler

ABD’de Reddit isimli sosyal paylaşım ağı ve tartışma platformunda bir alt sayfa olarak kurulan Antiwork isimli paylaşım platformu kısa zamanda 1.5 milyon üyeli bir ağa dönüştü. Kullanıcıların iş hayatlarındaki kötü deneyimleri paylaştığı site, zamanla iş kültürüne ve özellikle Wall Street ile anılan “hustle” (girişkenlik) kültürüne karşı bir kültür oluşturdu.

‘Hustle’ kültürüne göre uzun saat mesailer yapmak ve iş hayatının özel hayata dönüşmesi ‘başarı’ için tek yol olarak gözükür. Antiwork bu kültürü çalışanları sömüren sistemin dayatması olarak görüyor. Bitmeyen mesailer ve tatilde bile e-posta ve akıllı telefonlarla devam eden iş kültürüne karşı, “sadece zenginlere değil herkes için tembellik” sloganı ile çalışma hayatını topluca reddeden bir akıma dönüştü Antiwork. İstifa dalgasından çok önce, 2013 yılında kurulmuş olsa da, popülerleşmesi aynı döneme yani 2021 yılına denk geliyor. Antiwork’u populerleştiren en önemli eylemi Kellogg firmasınıda grev yapan işçilere destek vermesiydi. Firma grev yapan 1400 işçisine haklarını ödemek yerine yeni iş ilanları vererek işçi almaya çalıştı. Antiwork ağının üyeleri de Kellogg’un işçi alımı yapmasını engellemek amacıyla ilanlara sahte özgeçmişler göndererek firmanın işçi alım sistemini çökertti.

ABD’de geçtiğimiz ekim ayında Ekim Grevleri ismiyle (striketober) yapılan grevlere 100.000 civarı işçinin katıldığı düşünülüyor. Büyük İstifa dalgası ve pandemi koşulları nedeniyle işçi sayısında yaşanan azalmanın emek hareketlerinin elini yükselttiği düşünülmektedir ve dolayısıyla işçileri hak talebi ve greve çıkmaya daha çok teşvik ettiği söylenebilir.[5]

Yan yatan çiçek zor koparılır

Benzer bir toplumsal hareket de Çin’de meydana geldi. Tangping (yan gel yat) adlı hareket Çin’de ki aşırı mesai kültürünü eleştiren bir hareket olarak, 2021 Nisan ayında başladı. Tangping akımı çalışmayı bütünüyle reddetmiyor, ancak hırs ve aşırı mesai gerektiren işler yerine, daha az para kazandıran ama daha huzurlu işler tercih etmeyi teşvik ediyor. Adını yan yatan çiçeğin zor koparılmasından alan hareket ABD’deki Antiwork akımına benzer özellikler göstermektedir.[6]

Bu arayış, bu akımlar nereye gider?

Büyük İstifa’yı öngören ve istifa dalgasına adını veren Teksas Üniversitesi İşletme Bölümü’nde profesör Anthony Klotz’a göre, istifa akımı yavaşlasa dahi 2022 yılında sürmeye devam edecek. Klotz’a göre Büyük İstifa çalışmayı reddetme ya da yeni iş bulma değil, işçilerin çalışma yaşamını ve sosyal hayatını kontrol etme isteği üzerine meydana gelen bir hareket.[7] Bu durum çalışma yaşamında köklü değişiklikler meydana gelmeden değişmeyecek gibi gözüküyor.

Türkiye’de ne var ne yok?

Türkiye’de geçen yıllarda pandemi dolayısıyla yıpranan sağlık çalışanlarının yüksek oranlarda işten ayrıldığını duyduk.[8] Bu aynı zamanda farklı ülkelere göçen doktorların da istifasını barındırıyor. Politeknik’in 2021 yılı Şubat ayında yayımladığı çalışma hayatında Covid-19 araştırması, sadece mühendis, mimar, şehir plancıları için geçerli olsa da Dünya’da görülen yeni arayışlarla bazı benzerlikler gösteriyor. Araştırmaya göre bir yıl tecrübeli Z kuşağı çalışanlarının yüzde 27’si yeni iş arayışına girmiş. Kaspersky’nin İşin Geleceğini Güvence Altına Almakbaşlıklı raporunda Türkiye’de çalışanların yüzde 23’ü yeni iş arıyor. Sonuçlar birbirine oldukça yakın.[9]

Türkiye’de özellikle beyaz yakalı işçilerin pandemi sırasında evden çalışmanın getirdiği yeni çalışma biçiminden etkilenerek Dünya’daki diğer işçilerle benzer tepkiler vermesi olağan gibi duruyor. Ancak Türkiye’nin içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik durum düşünüldüğünde işçilerin yüksek oranlarla çalışmayı reddetmesi gibi bir hareketin oluşacağını beklemek hayal olur.

Asgari ücretin büyük oranda ortalama ücret haline gelmesi, kiraların, gıda fiyatlarının büyük oranlarda artması, elektrik, doğalgaz gibi faturalara gelen fahiş zamlar geçinmeyi çok zorlaştırmış durumda. Şu sıralar, ocak ayı sonuna doğru belirlenen ücret zamlarına karşı dijital platformalarda çalışan kurye işçiler sokakta pazarlık yapıyorlar. Geçinmek için, yaşamak için yapılan ücret eylemleri, farklı sektörlere yansır mı, ücret pazarlığını aşan taleplerle gelişir mi bilinmese de herkesin gözünün kulağının bu eylemlerde olduğu kesin.

Tüm bunlardan hareketle bir kez daha hem Türkiye’de hem Dünya’da emeğimizin değerli olduğu bir yaşamı kurmak hayal değil diyebiliriz.

Zeynel Fırat Aydın – Geomatik Mühendisi

[1] https://timesofindia.indiatimes.com/business/india-business/despite-bonuses-and-salary-hikes-indias-it-sector-will-see-over-a-million-resignations-this-year/articleshow/87324879.cms

[2] https://www.epi.org/blog/women-have-been-hit-hard-by-the-coronavirus-labor-market-their-story-is-worse-than-industry-based-data-suggest/

[3] https://www.usnews.com/news/economy/articles/2021-08-26/study-gen-z-millennials-driving-the-great-resignation

[4] https://www.bankrate.com/personal-finance/job-seekers-survey-august-2021/

[5] https://www.theguardian.com/us-news/2021/oct/23/striketober-unions-strikes-workers-lasting-change

[6] https://apnews.com/article/business-d2b9f71d73219b32d78709b0afb443ca

[7]https://www.cnbc.com/2022/01/14/the-great-resignation-expert-shares-the-biggest-work-trends-of-2022.html

 

[8] https://www.dw.com/tr/t%C3%BCrkiyede-istifa-eden-hekimlerin-say%C4%B1lar%C4%B1-art%C4%B1yor/a-54637163

[9] https://www.kaspersky.com.tr/about/press-releases/2021_turkiyedeki-calisanlarin-yaklasik-dortte-biri-salgin-doneminde-is-degistirmeyi-dusunuyor


Spread the love